یک محقق حوزوی گفت: به عقیده علمای شیعه حضور حضرت علی(ع) در شورای خلافت به این دلیل بود که ایشان قصد داشتند خود را به مردم معرفی و حقایق را بیان کنند.
فاطمه طیبی در نشست علمی «بررسی سیر تطور دیدگاه ابن ابی‌الحدید درباره نص خلافت در طول نگارش شرح نهج‌البلاغه» که به همت انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم در سالن همایش‌های انجمن‌های علمی حوزه‌های علمیه برگزار شد، ابراز کرد: بررسی مجلدات گوناگون شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید نشان‌دهنده تغییراتی است که در عقیده او به وجود آمده است.
وی افزود: نص خلافت موضوعی است که اعتقاد یا عدم پذیرش ابن ابی‌الحدید در مورد آن در طول نگارش شرح نهج‌البلاغه تغییر می‌کند.
این محقق حوزوی با بیان اینکه ابن ابی‌الحدید در قرن هفتم هجری یا به عبارتی در عصر دوم خلافت عباسیان می‌زیست، گفت: تحصیل او در مدارس نظامیه که بر مبنای عقاید مذهب شافعی تاسیس شده بودند تاثیر فراوانی بر شالوده فکری او گذاشت.
وی ادامه داد: به عقیده محققان و پژوهشگران او در عین اینکه فقیهی اصولی بود متکلمی جدل‌گرا و علاقه‌مند به بحث بر اساس مبانی معتزلی بوده است.
طیبی با اشاره به آگاهی نویسنده شرح نهج‌البلاغه بر اخبار و روایات بیان داشت: ابن ابی‌الحدید خود بیان می‌کند که باورهایش بر اساس اصول معتزله است اما شیعیان را به دلیل پیروی از حضرت علی(ع) دوست دارد.
این پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: تاکنون علمای شیعه هشت رساله بر رد شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید به رشته تحریر در آورده‌اند.
وی به تلمذ ابن ابی‌الحدید در محضر برخی از علمای شیعه اشاره کرد و گفت: از جمله اساتید او «ابوجعفر نقیب» است که ارتباط ابن ابی‌الحدید با وی موجب ماندگاری عقایدش شده است.
طیبی افزود: ابن ابی‌الحدید در جلد نخست شرح نهج‌البلاغه بیان می‌کند که وصایت را می‌پذیرد اما این امر دلیل بر نص خلافت نیست و در جلد دوم هم نص صریح را رد می‌کند و در مجلدات بعدی نیز اینگونه استدلال می‌کند که اگر نص صریحی مبنی بر خلافت وجود داشت حضرت علی(ع) پس از رجوع مردم از پذیرش آن امتناع نمی‌کرد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام با اشاره به مباحث مطرح شده در جلد هفتم شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید عنوان داشت: او گلایه‌های امیر مومنان(ع) در خطبه‌ها و نامه‌ها را به شورایی مرتبط می‌کند که پس از عمر برای انتخاب خلیفه تشکیل شد اما به جریان سقیفه اشاره نمی‌کند.
وی ادامه داد: ابن ابی‌الحدید خطای شیعه را در انتخاب حضرت علی(ع) به خلافت بر مبنای نص می‌داند و می‌گوید حضرت علی(ع) خلافت را حق خود دانسته و محق بودن خود را نیز به دلیل افضل بودن بر دیگران می‌داند.
طیبی در ادامه به پاسخ علمای شیعه از جمله سید مرتضی به ابن ابی‌الحدید اشاره و ابراز کرد: این متکلم بزرگ شیعه حضور حضرت علی(ع) در شورا را به این دلیل می‌داند که ایشان قصد داشتند خود را به مردم معرفی کنند زیرا حافظه تاریخ موضوعات مطرح شده در این شورا را ثبت می‌کرد.
این محقق حوزوی گفت: ابن ابی‌الحدید در جلدهای بعدی شرح خود بر نهج‌البلاغه به سه گزارش از ابن عباس اشاره می‌کند و می‌گوید هیچ شکی نیست که این سه مطلب نص صریح را ثابت می‌کنند ولی در کنار این موضوع بیان می‌کند که دلیل عدم پذیرش این مطلب توسط صحابه را درک نکرده است.
وی افزود: به عقیده ابن ابی‌الحدید خلافت امری شخصی برای حضرت علی(ع) بوده که می‌توانست آن را در هر زمانی مطالبه کند و اگر این امر بر اساس نص، حقی عمومی برای جامعه محسوب می‌شد ایشان نمی‌توانست در مطالبه آن تاخیر کند در حالی که به عقیده شیعه امام زمانی مکلف به قیام است که شرایط فراهم باشد و این مسئله در صدر اسلام تحقق نیافت.
طیبی با اشاره به سیر تطور دیدگاه ابن ابی‌الحدید درباره نص خلافت در طول نگارش شرح نهج‌البلاغه یادآور شد: تاثیراتی که دربار خلفای عباسی بر او می‌گذاشت در کنار تحصیل در محضر اساتید شیعه این تغییرات را در وی پدید آورده است.