کتاب «نهضت حدیثی شیخ بهائی»، یک اثر تحقیقی و مستند درباره فقیه و دانشمند قرن‌های دهم و یازدهم هجری قمری است که به قلم محمدحسن ربانی بیرجندی تالیف و از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد.

در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است: «محوری‌ترین درس شیخ بهائی، حدیث و مهم‌ترین کتاب‌هایش نیز در این زمینه بوده. در آغاز قرن یازدهم با تالیف چند کتاب درباره فقه‌الحدیث، توجه عالمان اصفهان را به حدیث و شرح آن برانگیخت و پس از وی، اصفهان تا دو قرن مرکز شرح و تفسیر حدیث بود. شیخ بهائی، دوری فقیهان را از متون روایی و توجه بیش از حد آنان را به مباحث اصولی و عبارت‌های اصولیان دیده و احساس خطر کرده بود. به این سبب در رشته‌های علوم حدیث (فقه‌الحدیث، رجال‌الحدیث، درایه‌الحدیث)، تالیفات قابل اعتنایی از خود برجای گذاشت. او بسیاری از کتاب‌های حدیثی را تدریس کرده و از شاگردانش می‌خواست احکام مستفاد از احادیث را استخراج کنند. توجه شیخ بهائی به حدیث موجب شد تا یک نهضت حدیثی در حوزه‌های علمیه شیعه به‌وجود آید. در این اثر تحقیقی و مستند، زندگانی، اندیشه و شیوه‌های تدریس و تحقیق شیخ بهائی به‌طور مشروح، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. محوری‌ترین مباحث این کتاب، به نهضت وی درباره «فقه‌الحدیث» اختصاص دارد که شامل فقه‌الحدیث، رجال‌الحدیث و درایه‌الحدیث است.»

مباحث کتاب در ۲ بخش تدوین شده که بخش نخست شامل ۱۱ فصل با عنوان‌های «زندگی‌نامه شیخ بهائی»، «شخصیت شیخ بهائی در آینه واقعیات»، «حکایات منقول از زندگی شیخ بهائی»، «بی‌مهری‌ها نسبت به شیخ بهائی»، «استادان و شاگردان و معاصران»، «علت نقصان تالیفات شیخ بهائی»، «شیخ بهائی؛ اصولی نامور و حرکت اَخباری‌ها»، «دولت صفویه»، «روی گرداندن شیخ بهائی از شیوه متداول فقیهان»، «شاعر فارسی و عربی» و «قرآن‌پژوهی شیخ بهائی» است.

نویسنده در بخش دوم در قالب ۶ فصل موضوعات محوریِ «توجه به فقه‌الحدیث»، «بررسی آرای رجالی»، «شیخ بهائی و طبقات راویان»، «شیخ بهائی و علوم حدیث»، «شیخ بهائی و فقه‌الحدیث (کتاب‌شناسی)» و «قواعد و مبانی رجالی» را تبیین می‌کند.

در صفحات ۱۰۸ تا ۱۱۱ کتاب به هشت نکته درباره روش تدریس شیخ بهائی اشاره شده که دراین‌باره می‌خوانیم: «شیخ بهائی اصرار داشته متن احادیث را بخواند؛ متن‌هایی مانند «تهذیب‌الاحکام» به‌عنوان درس فقه، «الاستبصار»، «من لا یحضره‌الفقیه» و بخشی از «اصول کافی» و کتاب «الحبل‌المتین»، اینها حکایت از اهتمام شیخ بهائی به روایات دارد؛ زیرا در هیچ‌جایی از علم اصولی یادی نکرده و ننوشته که کتابی را در علم اصول تدریس کرده است، چنان‌که نسبت فقه و متون فقهی از «مختصر» و «شرائع» و «قواعد‌الاحکام» و «ارشادالاذهان» به حدیث کم است و بلکه قابل مقایسه نیست. در این شیوه درسی، روایات بالعیان بر شاگرد خوانده می‌شود، برخلاف اکنون که استاد می‌گوید: «صحیح زراره هم بر آن دلالت دارد»، اما نه استاد حدیث را می‌خواند و نه شاگرد آن‌را می‌بیند و فقط به همین مطلب بسنده می‌شود. در زمان شیخ بهائی، اصول به‌طور محدود خوانده می‌شده و احادیث زیادتر از اکنون مورد توجه بوده است.»

بنابر گزارش ایبنا، نخستین چاپ کتاب «نهضت حدیثی شیخ بهائی» در ۳۲۸ صفحه با شمارگان ۳۰۰ نسخه به بهای ۱۸ هزار تومان از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی راهی بازار نشر شده است.