آیت الله العظمی جوادی آملی پیام تصویری درباره هنر حماسی به اختتامیه نخستین جایزه ملی داستان های حماسی ارسال کردند.

متن سخنان این مرجع تقلید در این پیام تصویری به شرح ذیل است:

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِین وَ الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ الْمَهْدِیِّین سِیَّمَا خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ خَاتَمُ الْأَوْصِیَاء عَلَیْهِما آلَافُ التَّحِیَّةِ وَ الثَّنَاء بِهِمْ نَتَوَلَّی وَ مِنْ أَعْدَائِهِم نَتَبَرَّأ إِلَی اللَّه»

از همه کسانی که در بزرگداشت جایگاه فردوسی تلاش و کوشش کرده اند، حق شناسی می کنیم و از ذات أقدس الهی مسئلت می کنیم ایران اسلامی را حفظ کند و روح مطهر امام راحل و شهدا را با انبیا و اولیای الهی محشور کند و همه فرهیختگان مخصوصاً هنرمندان الهی و اسلامی را در سایه لطف ولی خود همچنان از هر گزندی محافظت بفرماید!

آنچه که در این محفل شریف لازم است مطرح شود آن است که حماسه دینی جای آن بسیار خالی است یا آن چنان که باید پُر باشد، پُر نشده است، انقلاب اسلامی ره آورد فراوانی دارد، دفاع مقدس 10 ساله است و نه هشت ساله، زیرا دو سال جنگ داخلی به صورت خورد بود نه زد و خورد، هشت سال جنگ زد و خورد بود، در طی این 10 سال حماسه های فراوانی ملت بزرگ و بزرگوار ایران اسلامی یعنی شما و فرزندانتان عرضه کردید که این باید در چهره تاریخ بماند و مهم ترین عاملی که جنگ را، دفاع را تمدن ساز می کند، آن حماسه است، نوشتار و گفتار و رفتار آیینی، سهمی از این فضیلت را به همراه دارد، اما آنچه که حرف اول را می بزند، هنر حماسی است.

اولاً هنر معقول ترسیم شود که یعنی چه و هنر حماسی تبیین شود که یعنی چه؟ هنر اگر از آغاز شروع شد، به انجام می رسد و اگر از بین راه شروع شد، در بین راه می ماند، هنر یک وقت است از خیال و وهم و متخیله و واهمه نشأت می گیرد و به حس می رسد، این هنر، هنر بین راهی است، زیرا از خیال شروع شد و به حس رسیده است، بخش هایی از سریال ها از این قبیل است، بخش هایی از داستان ها و فیلم ها از این قبیل هستند که از بین راه شروع می کنند، هنر معقول از آغاز شروع می شود نه از بین راه، یعنی از عقل نشأت می گیرد، عقل امام خیال است، عقل امام واهمه است.

بیان نورانی امام سجاد(صلوات الله و سلامه علیه) این است که امام سرزمین دل، فهم و عقل و استدلال و برهان اوست، عقل اگر امامت وهم و واهمه را، اگر رهبری خیال و متخیله را به عهده بگیرد، مطلب حکیمانه و متقن و برهانی را ترسیم می کند، اولاً؛ به واهمه و خیال می سپارد که آن ها در حد وهم و خیال کارسازی کنند، ثانیاً؛ به حس می دهد که او بپردازد، با نوشتن، با گفتن، با ارائه و تصویر و مانند آن، هنر معقول برهانی است، جاودانی است، از حس شروع نشد، از وهم و خیال شروع نشد، از زمین شروع نشد، تا در زمین فرو برود از آسمان آمد به زمین رسید، زمینی را آسمانی کرده است. اگر بزرگانی گفتند:

محیطی چه گویم چو بارنده میغ

به یک دست گوهر به یک دست تیغ

به گوهر جهان را بیاراسته

به تیغ از جهان داد دین خواسته

اگر نظامی و امثال نظامی این گونه از حرف ها را دارند، این ها در کنار سفره بزرگ حکیم اسلامی یعنی فردوسی نشستند، فردوسی مسئله توحید را حماسه ای کرد، مسئله ولایت و امامت و تشیع را حماسه ای کرد، بعد ایران موحد را، ایران اسلامی را در سایه توحید و ولایت زنده نگهداشت.

خیلی ها درباره خدا سخن گفته اند، خدا را به عنوان خالق آسمان و زمین ستوده اند، اما حکیم فردوسی شعری دارد که بزرگ حکیم الهی یعنی صدر المتألهین(رضوان الله تعالی علیهما) که او شعر را در فلسفه راه نداد، چون شعر که از خیالات نشأت گرفته است به عقل راه ندارد، مگر کلام منظومی که مبرهن باشد، دو جا فقط از شعر سخن گفت: یکی از حافظ به عنوان ناظم جوهره اولیا که درباره نبوت گفت، نبوت کسبی نیست، نبی مکتب نرفته است، نبی درس نخوانده است، اگر قبلی گفته بود:

نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت

به غمزه مسئله آموز صد مدرّس شد

همان مطلب دقیق و عمیق علمی را بعد از یک قرن جناب حافظ گفته است به اینکه:

دولت آن است که بی خون دل آید به کنار

ورنه با سعی و عمل باغ جنان این همه نیست

یعنی در حوزه و دانشگاه نمی شود کسی پیغمبر بشود، ره آورد حوزه محدود است، ره آورد دانشگاه مشخص است، آن که از این حوزه ها و دانشگاه ها فراتر است و فرآیندی دارد که نه در حوزه پیدا می شود و نه در دانشگاه.

دولت آن است که بی خون دل آید به کنار

ورنه با سعی و عمل باغ جنان این همه نیست

حکیم صدر المتألهین این بیت جناب حافظ را درباره وحی و نبوت می داند که کسبی نیست، این از عقل به حس آمد، به تعبیر جناب حکیم سنایی «از علم به عین آمد وز گوش به آغوش» آن کسی که می گوید:

در عاشقی آنجا که ورا پای مرا سر

در بندگی آنجا که ورا حلقه مرا گوش

می گوید آن مطلب عمیق علمی «از علم به عین آمد وز گوش به آغوش».

حکیم فردوسی وقتی درباره خدا سخن می گوید، شعری گفته است که حکیم صدر المتألهین در کتاب المبدأ و المعاد از آن شعر با جلال و اکرام یاد می کند و با عظمت یاد می کند و از آن شعر بهره می برد و آن شعر این است:

جهان را بلندی و پستی تویی

ندانم چه ای، هر چه هستی تویی

شکوه این بیت در آن مصرع دوم است، یعنی خدا خالق آسمان است، خالق زمین است، آنچه در آسمان، آنچه در زمین، آنچه بین آسمان و زمین است، مخلوق خداست؛ اما خود خدا چیست؟

راست گفته است، هیچ عقلی درنمی آید، ولی «آن قدر هست که بانگ جرسی می آید».

این «یاء»، «یائ» مصدری است نه «یائ» ضمیر! معنایش این نیست که من نمی دانم تو که هستی، تو هرچه هستی خودت هستی! اگر «یاء»، «یائ» ضمیر بود، این شعر خیلی بلند نبود، ولی «یاء»، «یائ» مصدری است، یعنی تمام حقیقت هستی تویی، اگر تمام حقیقت هستی او، خداست، بقیه آیت اویند، مخلوق اویند، برده اویند، آفریده اویند، این طور نیست که مثل او حقیقت هستی را داشته باشد.

که «یاء»، «یائ» مصدری است نه یای ضمیر «هر چه هستی تویی» که صدر المتألهین از این مصرع دوم «یائ» مصدری استفاده می کند و آن را در المبدأ و المعاد خود با جلال و شکوه یاد می کند.

این مرز حماسی این بزرگ حکیم الهی در توحید است، اما درباره ولایت، درست است که حضرت امیر شعرهای فراوانی گفته شد، اما حماسی اش اندک است، این حکیم فردوسی فردوس جایگاه می خواهد که بگوید:

درست این سخن قول پیغمبرست

که من شهر علمم علیم در ست

اگر مدنیت است، بزرگ درِ این مدنیت ولایت اهل بیت است، تمدن است گام های دوم و سوم و چهارم و پنجم انقلاب است، این است.

الگوی اسلامی و بزرگ ترین تمدن بشری اگر مطرح است، از راه ولایت است، اگر رهبر علی شد، حماسه در آن هست، شهامت در آن هست، بزرگواری و عدل و استدلال و استقلال در آن هست، حماسه تنها در زدن و بریدن نیست.

بُرید و دَرید و شکست و ببست

یلان را سر و سینه و پا و دست

این بخش نازل حماسه است؛ اما بخش والای حماسه این است که،

درست این سخن قول پیغمبر است

که من شهر علمم علیم در است

اگر مدنیت است، اگر الگوی اسلامی و پیشرفت تمدن است و اگر گام های بعدی است در همین مدنیت است، این علی(صلوات الله و سلامه علیه) که درس مدنیت داد، تنها شهامت علی و پیروزی علی با شمشیر مطرح نبود، وقتی خود حضرت، خود را معرفی می کند این می تواند بزرگ ترین دروازه تمدن بشری باشد.

در فرمایشات نورانی علی(صلوات الله و سلامه علیه) این است که «أَنَا لَا أَفِرُّ مِمَّنْ کَرَّ عَلَیَّ وَ لَا أَکِرُّ عَلَی مَنْ فَرَّ مِنِّی» این حماسه، فردوسی زمان می خواهد، یک فردوسی عصر انقلاب می خواهد که شعر را از آیینی به حماسه ای درآورد، به امیرالمؤمنین(ع) عرض کردند که شما فرمانده کل قوا هستید، بودجه های فراوانی در مملکت هست، اسب های رزمنده فراوان برای میدان رزم آماده است شما که تمام دشمن ها برای از بین بردن شما صف آرایی کرده اند، باید یک اسب رزمنده تناور تندرو در میدان جنگ داشته باشید، این مرکَبی که شما دارید مرکَب رزم نیست، حضرت فرمود برای من همین مرکبی که عادی است، کافی است، زیرا مرکب رزمی، رزمجو، بدو برای یک سوارکاری است که او بخواهد در میدان جنگ بدود، نه من از میدان جنگ فرار می کنم و نه کسی که فرار کرد، او را تعقیب می کنم، این علی است! فرمود: «أَنَا لَا أَفِرُّ مِمَّنْ کَرَّ عَلَیَّ وَ لَا أَکِرُّ عَلَی مَنْ فَرَّ مِنِّی»، آن کسی که به طرف من حمله کرد، من که فرار نمی کنم، وقتی جنگ آوری کرد، دید پیروز نمی شود، فرار می کند، من که فراری را تعقیب نمی کنم، جای فردوسی خالی است که این حرف ها را برای ایران اسلامی شهید داده تبیین کند با آن زبان گویای حماسی! «أَنَا لَا أَفِرُّ مِمَّنْ کَرَّ عَلَیَّ وَ لَا أَکِرُّ عَلَی مَنْ فَرَّ مِنِّی» نه من فرار می کنم، نه فراری را تعقیب می کنم، این حماسه فردوسی می خواهد.

اگر چنانچه روشن شد ایران اسلامی در جنگ جهانی سوم پیروز شد، این یک زبان کارآمد فردوسی می خواهد، مستحضر هستید هنر سهم بسزایی دارد در حفظ و نگهداری و نگهبانی و پیشرفت یک مطلب علمی.

در جریان غدیر در آن سرزمین وجود مبارک پیغمبر(صلوات الله و سلامه علیه) فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِی مَوْلَاه »؛ اما یک هنرمند حماسی پا به رکاب آماده ای بود که این را به صورت شعر درآورد و منتشر کرد و خدا علامه امینی را غریق رحمت کند! بخش وسیعی از الغدیر او اسناد هنری است، یعنی قصائد و شعرهای بلند حماسی است، آن که حفظ می کند این شعر حماسی است، خدا یک اصل کلی را در قرآن کریم به ما فرمود، فرمود به اینکه شما که قصد حمله به بیگانه ندارید، آن جهاد ابتدایی حرف دیگری دارد، فرمود در جریان دیگر شما که نمی خواهید به دیگری حمله کنید، ولی آن قدر ستبر و نیرومند و قوی و قدر باشید که دشمن از شما بهراسد: ﴿وَ لْیجِدُوا فیکُمْ غِلْظَةً﴾، این ﴿وَ لْیجِدُوا﴾ امر غائب است، ناظر به بیگانگان است، بیگانگان نه امر حاضر را گوش می دهند نه امر غائب را، ولی در قرآن کریم فرمود حتماً دشمن ها باید از شما بترسند، این یعنی چه؟ یعنی شما آن قدر از نظر موشک و غیر موشک باید غنی و قوی باشید که دشمن هوس حمله و امثال آن را نکند، اینکه می بینید مقتدرانه جواب ترامپ را می دهد برای همین است.

این آیه قرآن یک حماسی می خواهد، یک فردوسی می خواهد که بگوید ایران این قدر باید قوی باشد که آمریکا هراس داشته باشد، یعنی حمله نکند، یعنی بی ادبی نکند، یعنی جسارت نکند، یعنی کاری در حریم حرم امن ایران با شکوه نفوذ نکند: ﴿وَ لْیجِدُوا فیکُمْ غِلْظَةً﴾، امر غائب است، یک؛ مأمور هم کفارند، دو؛ کافر نه امر حاضر را گوش می دهد نه امر غائب را، سه؛ پیام آیه نسبت به ایران اسلامی است که آن قدر غنی و قوی باش که هیچ بیگانه ای طمع بکند، چهار؛ این فردوسی می خواهد.

بنابراین آنچه را که این حکیم بزرگوار دارد، هنر را از اول شروع کرد، یعنی از عقل نه از خیال، از عقل نه از واهمه، واهمه را تأمین کرد به عنوان بین راه، خیال را تأمین کرد به عنوان بین راه، از این بین راه پلی زد به حس رسید و سامعه را تزریق کرد، باصره را تزریق کرد، ناطقه را تزریق کرد و تأمین کرده است.

شما بزرگواران که در حوزه هنری خراسان و غیر خراسان تلاش و کوشش می کنید، درود بر همه شما که توحیدی نظیر توحید فردوسی بسرایید:

جهان را بلندی و پستی تویی

ندانم چه ای، هر چه هستی تویی

اگر تمام حقیقت اوست به بیگانه سر سپردن وجهی ندارد، نه به خود تکیه کنیم نه به غیر او و اگر دروازه تمدن ایران اسلامی، جهان اسلامی و جهان بشریت علی بن ابی طالب است به غیر ولایت تکیه نکنید که فرمود بزرگ دروازه تمدن علی بن ابی طالب است!

جهان را بلندی و پستی تویی

ندانم چه ای، هر چه هستی تویی

این توحید؛

درست این سخن قول پیغمبرست

که من شهر علمم علیم در ست

من مجدداً مقدم همه شما فرهیختگان را گرامی می دارم و این سرمایه بزرگ را که هنر است، این را ابتر نکنند، اقطع نکنند، ابن السبیل نکنند، از بین راه شروع نکنند، فیلم را هنر را از بین راه شروع نکنند، هنر باید سرچشمه عقلی، برهانی، الهی داشته باشد، وقتی از عقل شروع شد انسان را عاقل می کند، جامعه را عاقل می کند؛ ولی وقتی از وهم و خیال شروع شد جامعه را خیال و متوهم می کند، امیدواریم این به دست و زبان همه شما هنرمندان انجام بگیرد که از عقل شروع کنند و به عاقل ختم بشود و امیدواریم به برکت ثامن الحجج(صلوات الله و سلامه علیه) که در کنار بارگاه آن حضرت این مراسم برگزار می شود از فیض و فوز آن حضرت حداکثر بهره را ببریم!

از ذات أقدس الهی مسئلت می کنیم که امر فرج ولی خود را تسریع بفرماید!

نظام ما، رهبر ما، مراجع ما، دولت و ملت و مملکت ما را در سایه ولی خود حفظ بفرماید!

روح مطهر امام راحل و شهدا را با انبیای الهی محشور بفرماید!

خطر بیگانگان، مخصوصاً استکبار و صهیونیسم را به خود آنها برگرداند!

مظلومان عالم را از زیر سلطه به در آورد و این نظام را تا ظهور صاحب اصلی خود از هر گزندی محافظت بفرماید!

«غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»