پژوهش های طولانی مدت خبرنگار شبستان نشان می دهد اولین کتابی که به صورت مستقل و با ذکر مستندات و شواهد غیر قابل انکار به بررسی همه فرزندان امام رضا(ع) پرداخته، کتاب «گوهر هدایت» است.

این مضوع که حضرت علی بن موسی الرضا(ع) تنها یک فرزند یعنی حضرت جوادالائمه(ع) را داشته اند، در میان خواص و عوام مشهور است اما آیت الله «سید علی مقدم قوچانی»، صاحب کتاب «گوهر هدایت» دیدگاه دیگری دارد که مشروح نظرات وی در ادامه می آید:

برخی مورخان می گویند امام رضا(ع) مدت زیادی صاحب فرزند نشدند به طوری که وقتی حضرت جواد(ع) به دنیا آمدند، شبهاتی از سوی دشمنان مطرح شد. حقیقت ماجرا چه بود؟

همانطور که اشاره کردید امام رضا(ع) سال های زیادی بدون فرزند بودند و همین موضوع موجب شد دشمنان مدام، ایشان را مورد اذیت و آزار قرار دهند. برای نمونه حسین بن قیاما که واقفی مذهب بود در نامه ای به امام رضا (ع) چنین نوشت «شما چگونه امامی هستید که فرزند ندارید؟» حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در جواب وی فرمودند «تو از کجا میدانی که من فرزند نخواهم داشت؟ به خدا که شب و روز نگذرد جز اینکه خدا به من پسری عنایت کند که به سبب او میان حق و باطل را فیصل دهد.» سرانجام امام جواد(ع) در دهم رجب سال 195 (ه.ق) دیده به جهان گشودند و قلوب شیعیان اهل بیت(ع) را شاد کردند.

شما در کتاب گوهر هدایت مدعی شدید که امام رضا(ع) غیر از حضرت جواد(ع) فرزندان دیگری دارند درحالی که اکنون می گویید، پیشوای هشتم مدت ها فرزند نداشتند. این دو چگونه قابل جمع است؟

اجازه بدهید پاسخ شما را به ذکر این ابیات آغاز کنم:

 اولاد رضا جواد و جعفر باشد آنگاه حسن و حسین و ابراهیم است

پس فاطمه آن عالمه دانا است اما صد حیف که مزارش ناپیدا است

همانطور که در این دو خط شعر مشخص است حضرت رضا(ع) پنج پسر به نام های جواد، جعفر، حسن، حسین و ابراهیم و یک دختر به نام فاطمه دارند. البته این موضوع را بسیاری از علمای علم انساب از جمله مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی که از مراجع تقلید شیعه نیز بودند، بیان کرده اند هرچند در کتابی مستقل با ذکر اسناد و مدارک مفصل نبوده است. جالب است بدانید که محل دفن هر یک از این بزرگواران به غیر از حضرت فاطمه بنت الرضا(ع) مشخص است. امام جواد(ع) در کاظمین، حضرت جعفر در جاده فرودگاه اصفهان، حضرت حسین در قزوین، و امامزادگان ابراهیم و حسن در قوچان مدفون هستند.

بنابراین حضرت رضا(ع) قبل از امام جواد(ع) فرزندان دیگری داشتند؟

بله. درست متوجه شدید. حضرت علی بن موسی الرضا(ع) پیش از امام جواد(ع) فرزندان دیگری داشتند که همگی در زمان حیات پیشوای هشتم(ع) از دنیا رفتند. ماجرا از این قرار است که امام مهربانی ها به ولایت عهدی انتخاب شدند، جمع کثیری از شعیان برای دیدار حضرت(ع) رهسپار مرو شدند. زمانی که به شیراز رسیدند، فرماندار شیراز به مامون –خلیفه وقت- اطلاع داد که اگر این گروه به مرو برسند بی گمان می توانند با فرماندهی علی بن موسی(ع) حکومت تو را سرنگون کنند. مامون که از این موضوع به وحشت افتاده بود، دستور داد که مشتاقان زیارت حضرت رضا(ع) را متفرق کنند حتی اگر شده به زور. سرانجام چنین شد و مبارزه ای پیش آمد که طی آن تعداد زیادی از شیعیان و محبان امام رضا(ع) به شهادت رسیدند که تعدادی از فرزندان امام رضا(ع) نیز در میان آنان بودند.

لطفا شماری از مدارکی را که در کتاب گوهر هدایت درباره تعدد فرزندان امام رضا(ع) نگاشتید با ما در میان بگذارید.

حدود ۳۰ سند و مدرک مستند و موثق در این باره در کتاب گوهر هدایت آورده ام که تعدادی از آنها را نام می برم.

اول اینکه، صاحب کتاب «تذکره الائمه(ع)» نوشته است «امام رضا دارای پنج پسر و یک دختر بودند: امام محمد تقی جواد، حسن، حسین، جعفر، ابراهیم و فاطمه.»

دوم اینکه، محدث عظیم الشان علامه مجلسی در کتاب گرانسنگ «بحارالانوار» که آبروی جهان تشیع است، نوشته «امام رضا علیه‎السلام دارای پنج پسر و یک دختر بودند.»

سوم اینکه، محمدرضا امامی در کتاب «جنات الخلود» تاکید کرده است که پیشوای هشتم شیعیان، پنج پسر و یک دختر داشتند.

چهارمین سند عبارت است از نوشته مرحوم علی ابن عیسی اربلی در کتاب ارزشمند «کَشْفُ الغُمَّة فی مَعْرِفَةِ الأئمّة»

همچنین نویسندگان و پژوهشگران نام آشنای دیگری نیز به این واقعیت تاریخی در لابلای آثار خود هرچند به اختصار اشاره کرده اند که نام برخی از آنان عبارت است از: همچون ابن شهر آشوب، مقدس اردبیلی، سید جعفر آل بحر العلوم، ابن جوزی و محمد تقی لسان الملک سپهر.

این موضوع را با سخن مرحوم آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی که صاحب هنر و مهارتی تمام در علم انساب بود، به پایان می رسانم. ایشان در کتاب «ملحقات الاحقاق» نوشته است: «امام رضا علیه‎السلام دارای پنج پسر و یک دختر به نام ‎های امام جواد، حسن، حسین، جعفر، ابراهیم و فاطمه بودند.»

اجازه دهید یک بار دیگر به قول شیخ مفید درباره تعداد فرزندان امام رضا(ع) برگردیم. با توجه به جایگاه برجسته این محدث مشهور و قابل احترام نزد امام زمان(ع) چگونه می توان به راحتی از کنار گفته ایشان گذشته و حکم به تعدد فرزندان پیشوای هشتم شیعیان داد؟

ابتدا عین کلام شیخ مفید را می آوردم که گفته است: «وَ مَضَی ابوالحَسَن اَلرِّضَا عَلِی بْنُ مُوسَی عَلَیهِ السَّلاَمُ وَ لَمْ یتْرُک وَلَداً نَعْلَمُهُ إِلاَّ اِبْنَهُ اَلْإِمَامَ بَعْدَهُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی عَلَیهِ السَّلاَمُ.» درباره این سخن چند نکته مطرح است، اول اینکه، شیخ کنیه ابوالحسن را برای امام رضا(ع) مطرح کرده است درحالی که اگر حضرت(ع)، فرزند دیگری غیر از حضرت جواد(ع) نداشتند، این تعبیر کاملا نادرست بود. بررسی های بنده نشان می دهد امامزاده ‎واجب التعظیمی که اکنون حرم مطهرشان در در اطراف قوچان واقع شده است، همان حسن بن الرضا(ع)، یعنی پسر امام رضا(ع) هستند.

نکته دوم این است که از محتوای کلام شیخ مفید، این موضوع دریافت می شود که ایشان، نفی علم از خود کرده اند، نه اینکه با قاطعیت بگویند، حضرت رضا(ع) اصلا فرزند دیگری غیر از امام جواد(ع) نداشته اند. در واقع محدثان، نویسندگان و پژوهشگرانی که در طول تاریخ به قول شیخ مفید درباره تک فرزند بودن امام رضا(ع) استناد می کنند، یا کلام شیخ را شخصا نخوانده اند یا اینکه به آن توجه کافی نداشته اند.

از این موضوعات چنین برداشت می شود که مطمئنا حضرت رضا(ع) صاحب پنج پسر و یک دختر بودند و بر همگان به ویژه شیعیان و محبان اهل بیت(ع) لازم است که با زندگی فرزندان حضرات معصومین (ع) آشنا شویم و به زیارت حرم های مطهر آنان برویم، چرا که در قرآن کریم می خوانیم که «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»(سوره شوری، آیه 23).