حجت الاسلام والمسلمین حمید شهریاری، استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در گفتگویی با حوزه پیرامون مهم ترین پروژه ها و تولیدات مرکز نور از جمله «کلان برنامه رجال» سخن گفت و اظهار داشت: از ابتدای تأسیس مرکز بخش رجال مشغول به فعالیت بوده است و مؤسسان معتقد بودند که کامپیوتر خیلی می تواند در حوزه علم رجال به حوزه علمیه کمک کند و کمک اثربخش و فراگیری داشته باشد. بر این اساس برنامه های درایه النور، منابع رجالی صدوق (اسانید صدوق)، معجم رجالی مرحوم آیت الله خویی و کتب اربعه را اجرا کرده بودیم، اما این ها برنامه های متفرقی بودند که یک محقق در تحقیق باید به تک تک آن ها مراجعه می کرد تا اطلاعات نهایی را به دست آورد.

وی افزود: الآن موفق شده ایم نسخه ای از درایه را عرضه کنیم که مجموع این اطلاعات به علاوه تعدادی کتب رجالی جدید و منابع سندی جدید از جمله ۱۰۰ کتاب از منابع بحارالانوار را در خود جای می دهد. این اثر به زودی عرضه خواهد شد. نسخه ای از آن تابستان جاری و نسخه ای سال آینده عرضه خواهد شد.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به دو آثار «جامع تفاسیر» و «جامع احادیث» اشاره داشت و گفت: در میان آثار استقبال خیلی گسترده ای از جامع تفاسیر شد که یک تولید فاخر در کشور محسوب می شد و هنوز هم جزو پرمخاطب ترین برنامه های مرکز نور است، همچنین جامع احادیث نسخه ۳٫۵ آن بسیار مورد استقبال است.

شفافیت و روشنگری در حوزه معنایی حدیث

شهریاری با اشاره به آثار جدید در حوزه حدیث و تاریخ افزود: در حوزه حدیث اثر جدیدی داریم که می توانیم تعدادی از احادیث اهل سنت را در کنار احادیث خودمان تجمیع کنیم که باعث یک نوع شفافیت و روشنگری در حوزه معنایی حدیث می شود. اگر حدیث اهل سنت را در کنار شیعه تجمیع و عرضه کنیم از کارهایی خواهد بود که اثرات خیلی عمیقی در آینده محتوا شناسی مفاهیم به دست آمده از اهل بیت(ع) خواهیم داشت.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: اهل بیت(ع) در یک کرانه تاریخی مطالب و متحواهایی را فرموده اند. هرچه بتوانیم ادبیات عصر معصومان را تجمیع کنیم، اتفاقات مهمی می افتد، کلمه در یک عصر یا «کانتکستی» خاص بیان شده است و شاید حدیث در آن فضا معنای جدیدتری پیدا کند. همین طور مجموعه مکتوبات تا ابتدای قرن چهارم عصر غیبت، اگر تجمیع شود کار بزرگی خواهد بود. در این زمینه نرم افزاری داریم که یک نسخه از آن ظرف امسال یا سال آینده آماده می شود.

عضو شورای عالی فضای مجازی نیز به «نرم افزار جامع فقه» اشاره داشت و عنوان کرد: در جو غالب فقهی حوزه هم اساتید و هم شاگردها از این جامع ها بسیار استقبال کردند. با توجه به اینکه آن برنامه بر روی فناوری های نسل گذشته تولید شده بود، الآن در حال روزآمدسازی فنی و محتوایی این برنامه هستیم و تا پایان امسال یک نسخه آزمایشی از این محصول را به جامعه علمی عرضه کنیم که بسیار مورد اقبال خواهد بود.

استفاده از لبه های تکنولوژی برای رسیدن به محتوا

حجت الاسلام شهریاری در پاسخ به این سؤال که مرکز نور جدیداً به هوش مصنوعی توجه یافته است. هوش مصنوعی چه کاربردهایی دارد و در چه مرحله ای از بهره گیری از آن هستید؟ گفت: هوش مصنوعی یک مفهوم بسیار گسترده است و تا مفهوم متعالی آن فاصله فراوان داریم. در حال حاضر مرکز نور در مفهوم داده کاوی برای رسیدن به محتوا از ابزارهای هوشمند استفاده می کند، مثلاً حدیثی را به نرم افزار عرضه می کنید و ماشین مشابهات حدیث را پیدا و عرضه می کند. این یک نوع استفاده از لبه های تکنولوژی برای رسیدن به محتوا است.

وی ادامه داد: در این زمینه مشابهت یابی، خلاصه سازی، فرمت گذاری و نشان گذاری متون را انجام داده ایم و قسمتی از آن در دسترس است، مثلاً بر روی سایت noorlibe.ir می توانید یک پاراگراف را وارد کنید تا در ۱۲هزار تا ۱۵ هزار کتاب جستجو شود و مشابهت محتوایی به نمایش درآید، در سایت نورمگز هم به همین شکل است.

شهریاری افزود: بر مبنای موتورهای مشابهت یاب نرم افزاری به نام سمیم نور تولید کرده ایم که الآن در بسیاری از مجلات استفاده می شود؛ متن مقاله به آن عرضه می شود و اگر کل یا جزئی از آن از منابع دیگر اقتباس شده باشد، نرم افزار آن را نشان می دهد. در بعضی از مجلات علوم انسانی و پایان نامه های برخی از مراکز مثل حوزه چنین شرطی وجود دارد که میزان مشابهت مقابله با آثار دیگر نباید از میزان خاصی بیشتر باشد.

آرمانی که آهسته آهسته به آن نزدیک می شویم

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی خاطرنشان ساخت: به نظر می رسید در هوش مصنوعی می توانیم فراتر از این حرکت کنیم تا جایی که بعضی آن را به مجتهد الکترونیکی تعبیر می کنند اما ما به آن قائل نیستیم و فکر می کنیم این یک مجتهدیار الکترونیک است که می تواند به عنوان مثال تناقضات یک فقیه را در فتاوی مختلف استخراج و گوشزد کند. این آرمانی است که آهسته آهسته به آن نزدیک می شویم اما فاصله بسیاری با آن داریم.

وی نیز بیان داشت: برچسب گذاری خودکار، آیه و روایت یاب خودکار، خلاصه ساز خودکار، تحلیل صرفی و نحوی، خوشه بندی و … اموری است که به کمک ابزارهای هوشمند در حوزه مدیریت محتوا در حال ایجاد هستیم.

شهریاری در پایان با اشاره به ایده مشترک مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و حوزه علمیه قم در گسترش هوش مصنوعی، یادآور شد: امید است بتوانیم فعالیت های جدی تری شکل دهیم، اما اکنون در این حوزه مثل کودکی هستیم که الفبا را یاد می گیرند. البته لازم به ذکر است که در حوزه داده کاوی پیش هستیم و حتی از دانشگاه ها هم جلوتر هستیم.