گفتاری از آیت الله صافی گلپایگانی به مناسبت شهادت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به این شرح است:

وجود با برکت و مقدّس حضرت رسول اعظم محمد مصطفی صلی الله علیه و آله، جامع همه عظمت های انسانی و بزرگواری های یک انسان بی مانند بود که شرح همه آن عظمت ها در یک جلسه و مقاله و کتاب امکان ندارد.

اگر لقب «قهرمان»، مناسب مقام رفیع و بلند انبیاء باشد، باید آن حضرت را همان طور که دانشمند شهیر «توماس کارلایل» گفته: در بین تمام پیامبران، یگانه قهرمان خواند، و ایشان را در همه عظمت ها، قهرمان یگانه و موفّق و بی نظیر بخوانیم که مهم تر از همه عظمت ها، عظمت در رسالت و دعوت می باشد.

در میان دعوت کسانی که در تاریخ بشر برای اصلاحات اجتماعی یا انقلابات بنیادی قیام کرده اند، دعوتی عالی تر و رسالتی انقلابی تر و جامع تر از رسالت پیامبر اسلام نبوده است.

* توحید، تاج افتخار مسلمانان

اساس عظمت دعوت پیامبر عالیقدر اسلام، دعوت به توحید و یکتاپرستی است که در کلمه طیبه «لا اله الّا الله» خلاصه می شود؛ کلمه ای که از آن ارزنده تر و آزادی بخش تر و روشن تر و نجات دهنده تر نیست. کلمه ای که در آن تمام برابری ها و برادری ها و الغاء امتیازات پوچ و موهوم نهفته است، کلمه ای که به گفته گوستاولوبون دانشمند مشهور فرانسوی در کتاب «تمدّن اسلام و عرب»: «در بین ادیان، تاج افتخاری است که فقط بر سر اسلام قرار دارد»؛ کلمه ای که استثمار و استضعاف را محکوم و ریشه کن می سازد، کلمه ای که اعلان آزادی بشر و حقوق انسان هاست، کلمه ای که دانشمندان با انصاف در مقابل آن خاضع و خاشع هستند و امتیازات نژادی و قبیله ای را الغاء می کند.

آری؛ حقیقت دعوت حضرت ختمی مرتبت صلّی الله علیه وآله دعوت به عدل و احسان ونیکی است که قرآن می فرماید: «إِنَّ اللهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ» و حقیقت آن زنده نمودن مکارم اخلاق و محاسن آداب و احیاء روش های نیک و پسندیده انسانی می باشد که فرمود: «بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق».

او پیامبر مهربانی ها و خوبی هاست، او الگوی بزرگ شرافت و انسانیت است و اوست که مردم را به صفا و صمیمیت و برادری و مساوات و عمل صالح دعوت می کند و اوست که مردم را به توصیه به حق و سخن حق گفتن و راست گفتن و صداقت در رفتار و مشی زاهدانه و تواضع و فروتنی با دیگران و مخالفت با تکبّر و بزرگ منشی و فخرفروشی دعوت می نماید؛ و بالاخره باید گفت او پیامبر رحمت برای جهانیان است و افسوس و هزاران افسوس که این چهره نورانی را امروز تعدادی جاهل و مغرض که فرسنگ ها با پیامبر رحمت فاصله دارند، چهره ای خشن و بداخلاق نشان داده و به اسلام و قرآن و پیامبر عالیقدر ظلم و جفا می کنند. در مقابل، وظیفه ما سنگین است، مسلمانان باید دنیا را به آیین نجات بخش اسلام توجه دهند که قرآن می فرماید: «الصُّلْحُ خَیرٌ». اسلام دین صلح است، خیرخواه همه جهانیان و راهبر صحیح برای همه انسان های در جستجوی راه مطمئن و زلال و شفاف می باشد. حقیقت این دین مبین در کلمات و بیانات پیامبر عالیقدر و امامان معصوم علیهم السّلام تبیین شده است.

* معلّم بزرگ اخلاق

رفتار خوش و نیکوی پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله، خودی و بیگانه را دلباخته و عاشق او کرده بود. خیر و سعادت خلق خدا را می خواست، و برای هدایت آنها به خیر و سعادت، بیشتر از یک پدر مهربان، کوشش می کرد.

قلوب مردم - که از روش او، و طرز زندگی در خانه و بیرون آگاه بودند- آکنده از ایمان و مهر و محبّتش بود، و به او تبرّک می جستند. رفتارش با خویشاوندان، و افراد خانواده، با جوانان، با سالمندان، با کودکان و زن و مرد، در نهایت صداقت و تواضع و خوش برخوردی بود.

تبسّم از لب هایش نمی افتاد، و نرمی و مدارای فوق العاده او به حدّی بود که پاره ای را در گفنگوی با او گستاخ می کرد.

با کسانی که با او فاصله می گرفتند، و قطع رابطه کرده بودند پیوند می نمود، و کسانی که به او ستم کرده بودند عفو می فرمود.

به آنان که او را آزرده بودند عطا می داد. از اصحابش حتی از منافقانشان، دلجویی می کرد؛ تقاضایشان را می پذیرفت؛ از احوالشان، از گرفتاری هایشان می پرسید، و غمخواری آنها را می کرد. سخنان تلخی را که گاهی می شنید و رفتارهای زشت و بی ادبانه ای را که می دید، نشنیده و ندیده می گرفت. بدی را به نیکی پاداش می داد. دور و نزدیک منافقان و دشمنان اخلاق او را می ستودند.

او همچنان بود که خود فرمود «أدَّبنی ربّی فأحسن تأدیبی» و سزاوار آن مدح عظیم خدا از او در قرآن «إنَّک لَعلی خلق عظیم»بود، بیشتر مردم او را از فرزند پدر و مادر و همسر بیشتر دوست می داشتند.

در جنگ اُحُد که خبر شهادت پیغمبر را به مدینه آوردند، بهترین مایه تسلیت پدر و مادرهایی که فرزندان عزیزشان، و زن هایی که شوهرانشان و دختران و پسرانی که پدرانشان و سایر خویشاوندانشان شهید شده بودند این بود که پیغمبر را زنده زیارت می کنند، و «کل مصیبة بعدک جلل» می گفتند.

* بزرگترین انقلاب فکری اجتماعی

در تاریخ رهبران انقلابات بزرگ، احدی نیست که مانند پیغمبر اسلام در مدتی کوتاه این همه انقلاب فکری و عملی و اجتماعی به وجود آورده باشد. منفلوطی می گوید: «مردی خدمت رسول خدا عرض کرد: یا رسول الله! ما نمی دانیم با چه زبانی از شما تقدیر و تشکر نماییم. شما بر ما حقوق و منّت های بزرگ دارید ما را از زیر بار سنگین عادات زشت و غل ها و زنجیرهایی که خود را به آن گرفتار کرده بودیم نجات دادی. سپس داستان دختر هفت ساله اش را که زنده به گور کرده بود به عرض رسانید و گفت: فراموش نمی کنم وقتی می خواستم دختر زیبا و شیرین زبانم را زنده به گور کنم و خاک بر رویش بریزم، دامنم را گرفته بود و التماس می کرد، و می گفت: پدر چرا با من این گونه رفتار می کنی؟

اما هرچه گفت و التماس نمود و گریه و زاری کرد نتوانست مرا از آن عمل و جنایت بزرگ و ننگین باز دارد و من با دست خود، دختر شیرین زبان هفت ساله ام را زنده به گور کردم. تو ای پیغمبر! بر ما منّت ها داری که ما را از این عادات پلید و غیر انسانی نجات دادی.»

تولستوی می گوید: «شک نیست که محمّد صلی الله علیه و آله از بزرگترین رجال و مردانی است که به اجتماع خدمات بزرگ کردند. همین قدر در فخر او بس است که امتی را به نور حق هدایت کرد و از خونریزی و زنده به گور کردن دختران و قربانی کردن انسان ها بازداشت و مردی مانند او سزاوار احترام و اکرام است.»

پیغمبر از دنیا نرفته بود که آیین بت پرستی در شبه جزیره ی عربستان از بین رفت و از بت ها اثری نماند و خداپرستی و نماز و روزه و زکات و سایر فرایض و برنامه های اسلام عملی شد و رباخواری موقوف گردید. می نوشی و می گساری که بسیار رواج داشت به محض نزول آیه تحریم خمر، متروک گردید و یک نفر لب به شراب نگذارد و قطره ای از آن یافت نمی شد. در روز اعلام تحریم خَمر تمام خُمره های شراب را خود مردم روی زمین ریختند. قماربازی موقوف شد. زنان و دختران عزّت یافتند و به حقوق واقعی یک انسان نایل شدند. بردگان، احترام انسانی پیدا کردند، از ظلم و تحمیلات مصونیّت یافتند و برنامه های آزادی آنها با سرعت شروع شد. معاملات و بازرگانی ها بر اساس صحیح قرار گرفت. از بی عفتی ها و ناپاکی ها و زنا و رفیق گرفتن های زن ها و کارهای نکوهیده دیگر اثری باقی نماند. تکبر و استبداد، ننگ و عار گشت و تواضع و فروتنی افتخار شد. قوانین و مقررات ارث و ازدواج و طلاق و جهاد و صلح و وصیت و هبه و رهن و مزارعه و مساقات و احیاء موات و قضاء و شهادات و غیره اجرا شد و دیگر حقوق مالی ایتام پایمال نمی شد. دیگر بانوان جزء متروکات مرد شمرده نشدند و با طلاق های مکرر و نامحدود و رجوع های پی در پی بلا تکلیف و سرگردان نشدند. فقرا و زیردستان اجتماع در مجتمع انسانی اسلام در صف اغنیا قرار گرفتند و بلکه بر اساس صلاحیّت و شایستگی بر اغنیا، امارت می یافتند.

شرح عظمت پیغمبر در اصلاحات بنیادی اجتماعی و انقلاب بی توقف و هر زمان و هر مکانی اسلام، بسیار طولانی است و الحق که تاریخ، احدی از رجال اصلاح و انقلاب را در این همه رشته های گوناگون مادی و معنوی و روحی و جسمی و فردی و اجتماعی – در این مدّت کوتاه – مانند آن حضرت موفق و پیروز، نشان نمی دهد.

* سرآمد تمام زهّاد

پیامبر گرامی اسلام، نمونه و یگانه و سرآمد تمام زهّاد بود. از نشانه های زهد آن حضرت این بود که در آن وقتی که در اوج عظمت ظاهری و قدرت مادّی قرار گرفته بود با دست خود نعلین خود را می دوخت و لباس خود را وصله می کرد و از تجمّلات دنیا پرهیز داشت و اگر زیوری از زیورهای دنیا را در خانه می دید می فرمود: «آن را از نظر من پنهان کنید؛ مبادا که به دیدنش مشغول شوم و به یاد دنیا افتم.»

بسیار اتفاق می افتاد که روزها و بلکه ماه می گذشت و در خانه ی آن حضرت غذایی طبخ نمی شد و فقرا و مستمندان را بر خودش و فاطمه عزیزش و حسن و حسینش مقدّم می داشت.

در آن عصر، محروم ترین طبقات که از هر جهت حالشان تأسف انگیز بود و مورد استضعاف بودند و تحمیلات طاقت فرسا به آنها می شد، غلامان و بردگان بودند که افتادگان اجتماع بودند. پیامبر عزیز اسلام که رسالت و دعوتش در جهت کمک به آنها و آزاد کردن آنها و حفظ حقوقشان قرار داشت و در قرآن مجید درباره ی آنها به طور مؤکّد سفارش شده و برنامه ای برای آزادی آنها مقرر شده است، در منظر خارجی و خوراک و پوشاک و نشست و برخاست مانند غلامان بود. غذایش از غذای غلامان خوردنی تر و لذیذتر نبود و لباسش از لباس آنها بهتر نبود و مانند آنها می نشست. پول و درهم ذخیره نمی فرمود آن قدر روی حصیر نشسته بود که بر بدنش اثر گذاشته بود.

پیغمبران دیگر مانند عیسی بن مریم علی نبیّنا و آله و علیه السلام هم زاهد بودند؛ اما تفاوت عیسی مسیح با پیغمبر اسلام این است که عیسی مال و مقامی در اختیار نداشت ولی پیغمبر اسلام قبل از اینکه به رسالت مبعوث شود و در آغاز بعثت ثروت سرشار خدیجه را در اختیار داشت و در سال های پایان عمر تمام شبه جزیره ی عربستان را؛ اما همچنان زاهد و بی اعتنا به دنیا بود. به جوع و گرسنگی عادت داشت و روزه بسیار می گرفت.

* یگانه معلّم مساوات و برابری

پیغمبر عظیم الشأن اسلام، یگانه معلّم مساوات و برابری بود؛ علاوه بر آن که به وسیله وحی الهی و آیات قرآن مجید برابری و مساوات انسان ها را اعلام داشت عملاً نیز آن را به مردم تعلیم داد.

مجالس او بالا و پایین نداشت و از چگونگی نشستن آن حضرت و اصحابش پیغمبر شناخته نمی شد تا کسی بگوید آنکه مقدّم بر همه و بالای مجلس نشسته است پیغمبر است؛ یا اینکه اغنیا و اقویا به او نزدیک تر بنشینند. این حرف ها که هنوز هم در دنیای به اصطلاح متمدّن هوادار دارد در مجلس پیغمبر و مکتب تربیتی او وجود نداشت. فقیر و غنی و شاه و گدا همه از چشم پیغمبر یکسان بودند.

در جنگ بدر که مرکب و اسب و شتر مسلمان ها کم بود و مطابق نفرات مرکب نداشتند و مراکب را بین نفرات به طور متعادل تقسیم کردند به هر دو یا سه نفر یک مرکب رسید. که به تناوب سوار و پیاده شوند. از جمله به پیغمبر صلی الله علیه و آله و دو نفر دیگر که یک نفر از آنها علی علیه السلام بود یک مرکب رسید هر وقت نوبت پیاده رفتن پیغمبر و فرمانده ی کل قوا می شد علی علیه السلام و نفر دیگر می گفتند: «یا رسول الله! شما سوار باشید؛ پیاده نشوید، ما پیاده می آییم.» اما پیغمبر قبول نمی فرمود و پیاده می شد و قریب به این مضمون می گفت: «نه شما از من در پیاده رفتن تواناترید و نه احتیاج من به اجر و ثواب و رحمت خدا از شما کمتر است.

در یکی از غزوات و جنگ ها می خواستند گوسفندی را ذبح و طبخ نمایند هر کدام از اصحاب کاری را عهده دار شدند. پیغمبر فرمود: «من هم هیزم جمع می کنم.» گفتند: «ما شما را از کار بی نیاز می سازیم.» فرمود: «نمی خواهم بر شما امتیاز داشته باشم.»

آن حضرت همیشه می فرمود: «لیس لعربی علی عجمی فضل إلا بالتقوی»، و «الناس سواء کأسنان المشط»

در اینجا برای اینکه مقاله طولانی نشود سخن را کوتاه می کنیم و از بیان سایر نواحی عظمت رسول گرامی اسلام مانند عظمت استقامت و شجاعت و تقوا و عبادت و صداقت و امانت و عفو و گذشت و خلق عظیم و معجزات آن حضرت و عظمت های قرآن مجید – که معجزه ی جاودان و دلیل صحّت نبوت تمام انبیاء است- صرف نظر می نماییم؛ در جایی که بیگانگان زبان به تعظیم و اعتراف بگشایند و شاعر دانشمند مسیحی در قصیده ای که در مدح پیغمبر اسلام می سراید می گوید:

«انی مسیـــحی اجلّ محمّداً * و أراه فی سفر العلا عنوانا؛ من مسیـحی هستم و محمّد را تجلیل می کنم و او را سرآغاز کتاب علوّ و بلندی مقام می دانم.»

و دکتر شبلی شمیل طبیعی در قصیده ای که عظمت های آن حضرت را ستوده است بگوید: «من دونه الأبطال فی کل الوری * من حاضــــر او غائــب أو آتٍ؛ تمام مردان بزرگ دنیا و قهرمانان گذشته و حال و آینده مقامشان و شأنشان و شخصیّتشان مادون مقام اعلای محمّد صلی الله علیه و آله است.»

واضح است که مسلمانان باید چقدر حق شناس زحمات و هدایت ها و راهنمایی های آن حضرت باشند و در این عصر، پیام صلح و عدالت و خیرخواهی و سعادت طلبی اسلام را به گوش جهانیان برسانند و تمام نقاط دنیا را به انوار هدایت آن متّصل سازند.