برنامه شب هفدهم ضیافت رمضانی شبکه قرآن و معارف سیما به مرور ابعاد زندگی مجتهد فقیه و عارف وارسته "آیت الله سیدابوالحسن انگجی" با حضور استاد قاسم تبریزی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران اختصاص داشت.

تبریزی در خصوص جایگاه علمی آیت الله انگجی اظهار داشت: در دوران آیت الله انگجی، تبریز یکی از مراکز علمی و اسلامی کشور بود و حوزه های علیمه تبریز، حوزه هایی توانمند با حضور شخصیتها و مراجع و علمای طراز اول بود.

وی افزود: به طور مثال باید به خاندان قاضی طباطبایی اشاره کرد که بیش از ۷۰۰ سال در تبریز حضور داشتند و شیخ الاسلام و قاضی القضات بودند و از بین آنها مراجع، فقها، فلاسفه وعرفای برجسته ای برخاست. همچنین خاندان خسروشاهی که سوابق دیرینه ای در علم و علوم حوزوی دارند؛ خانواده انگجی که بیش از ۳۰۰ سال در آذربایجان و خاصه در تبریز حضور داشته اند و خاندان مولانا و بزرگان دیگری همچون میرزا جوادآقای ملکی تبریزی که حضورشان در تبریز موجب رونق تدین و اسلامیت در این شهر شده بود.

تبریزی بیان داشت: آیت الله سیدابوالحسن انگجی در تبریز متولد شد و پدر ایشان از علمای بنام شهر بوده است. ایشان دروس مقدماتی را در تبریز می گذراند و عمده علوم فقهی و اصول و مبانی دینی را در نجف اشرف در محضر اساتیدی چون میرزا حبیب الله رشتی، مرحوم شربیانی و همانند آنها پشت سر می گذارد و به درجه اجتهاد می رسد.

وی با بیان اینکه آیت الله انگجی بعد از بازگشت به تبریز ۵ سال را به تحقیق سپری می کند و کمتر در جامعه حضور می یابد، افزود: یکی از ویژگی های آقاسید ابوالحسن، ارتباط گسترده ایشان با مردم بوده است. حتی در این مدت نیز علی رغم اینکه در علن حاضر نمی شده ولی درِ خانه ایشان به روی همه باز بوده است.

جلودار نهضت مشروطیت در تبریز

این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به سبقه مبارزاتی آیت الله انگجی اظهار داشت: بعد از آنکه مراجع ثلاث نجف، فتوا به لزوم مشروطیت دادند، ایشان در تبریز از جمله مدافعان سرسخت مشروطه بود. علاوه بر ایشان، میرزا حسن مجتهد تبریزی، آیت الله حاج آقا صادق مجتهد تبریزی و ثقه الاسلام تبریزی از چهره های طراز اول مشروطه هستند.

تبریزی خاطرنشان کرد: اما نهضت مشروطه به وسیله نفوذی ها از مسیر اصلیش خارج می شود و ابتر می ماند. تا اینکه با کودتای سوم اسفند، رضاخان بر سر کار می آید.

زندانی و تبعید به جرم مبارزه با استبداد رضاخانی

وی با اشاره به جریان مبارزات آیت الله انگجی با پهلوی اول اظهار داشت: بعد از روی کار آمدن رضاشاه، دست به اقدامات ضددینی زد. اجرای قانون متحدالشکل شدن لباس ها یا سربازی اجباری که با اهداف خاصی در حال اجرا بود، مورد اعتراض سیدابوالحسن قرار گرفته و عملا تبریز را به کانون مبارزه با اقدامات رضاخانی تبدیل کرده بود که در اثر آن، رضاخان دستور به بازداشت آیت الله انگجی می دهد و ایشان را به همراه چندتن دیگر مانند میرزا صادق آقا تبریزی شد.

پژوهشگر تاریخ معاصر ادامه داد: پیش از این نیز در جریان دیگری آیت الله انگجی به تدابیررضاخانی معترض شده بود. اولین درگیری ایشان با حکومت رضاخانی به حضور سرلشکر محمدحسین آیرم باز می گردد. آیرم، افسر قزاق بود که طی کودتای رضاخان در اسفند ۱۲۹۹ مورد توجه رضاخان قرار گرفت و مأمور شد تا در رشت به امور نظامی بپردازد.

اعتراض شدید به فسق و فجور سرلشکر رضاخان در روز عاشورا

وی افزود: او سپس به جای امیر طهماسبی، امیر لشکر آذربایجان شد و در تبریز استقرار یافت. آیرم که فردی فاسد، عیاش و متکبر بود در روز عاشورا در کاخ بیدگلی به فسق و فجور علنی دست زد که مورد انتقاد تند علما و مردم قرار می گیرد و مردم با جلوداری علما دست به تظاهرات می زنند. رضاخان سرلشکر امیر احمدی را به تبریز می فرستد تا غائله را خاتمه دهد.

تبریزی بیان داشت: امیراحمدی به محضر آیت الله انگجی می رسد و ایشان شرح ماوقع می کند و می فرماید که این کار همان روش معاویه و یزید است و امیر احمدی قبول میکند که آیرم را به تهران بازگرداند. بعدها امیراحمدی در خاطراتش می نویسد "من در واقع با آوردن آیرم به تهران، جان او را نجات دادم!"

وی تصر یح کرد: با روی کار آمدن رضاخان علما دیگر از تغییر شرایط مأیوس می شوند؛ در همان دوران، تیمورتاش به آیت الله میرزا باقر قاضی طباطبایی، پدر آیت الله شهید قاضی پیام می دهد که با رضاشاه دیداری داشته باشد اما ایشان می گوید چه فایده ای دارد او وابسته به بیگانه است. این بدبخت مأمور است و باید این کارها را اجرا کند.

بصیرت علما نسبت به نفاق رضاخان

تبریزی یادآور شد: همچنین در جریان سفر رضاشاه به تبریز، استاندار به دیدار علما می رود تا آنها را برای دیدار با شاه دعوت کند اما آقامیرزا صادق مجتهد تبریزی در پاسخ به این دعوت می گوید "من به هیچ وجه نمی آیم" و دو روز قبل از اینکه رضاخان به تبریز بیاید ایشان به منزل همشیره اش می رود که در خانه نباشد. استاندار او را پیدا می کند و مجددا طرح موضوع می کند. اما آیت الله تبریزی می گوید: "اگر یک شب در تاریکی من از دیوار خانه رضاخان بالا بروم و ببینم او دارد نماز می خواند، مطمئنم این خبیث ملعون دارد دروغ می گوید". مرحوم آیت الله شاه آبادی استاد حضرت امام (ره) نیز نظرش همین بود که او قابل اصلاح نبود چون مأمور بود.

وی خاطرنشان کرد: در جریان متحدالشکل شدن لباس ها و برداشتن عمامه ها نیز، خاصه در تبریز اعتراضات بالا می گیرد. آیت الله انگجی، آیت الله صادق مجتهد و آیت الله باقر قاضی و مرحوم سید محمد مولانا، از علمای طراز اول تبریز اعتراضات را آغاز می کنند که رضاخان دستور دستگیری می دهد.

وی افزود: هر یک از این آقایان را به یک شهر تبعید می کنند و آیت الله انگجی را نیز به تهران می آورند و از آنجا به مشهد تبعید می کنند ایشان بلافاصله در مشهد درس را آغاز می کند که مورد استقبال زیادی قرار می گیرد و شیخ مجتبی قزوینی نیز به درس ایشان می آید.

تبریزی گفت: آیت الله انگجی که از تغییر اهداف و برنامه های رضاخان ناامید شده بود، بعد از پایان دوران تبعید و بازگشت به تبریز، به تدریس و تربیت طلاب روی می آورد و در مکتب ایشان شاگردان بزرگی تربیت شدند که تأثیر حضور آنها را تا دهه شصت هم می توان حس کرد.

پژوهشگر تاریخ معاصر با بیان اینکه اگر سیدابوالحسین انگجی الان در میان ما بود، در سه عرصه اقدامات اساسی انجام می داد، اذعان کرد: ابتدا به اجرای حدود الهی اصرار و اقدام می کرد. دوم مبارزه با استعمار؛ چرا که درک و شناخت عمیقی از حرکت استعمار داشت و سوم اینکه به تربیت نیروهای اسلامی اهتمام می ورزید.

گفتنی است: ضیافت عنوان ویژه برنامه ایست که به مدت سی شب در ماه مبارک رمضان، با اجرای سیدعلی قوامی نود دقیقه پیش از افطار از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می شود.