رونمایی از پایگاه لغت نامه برخط قاموس نور با مشارکت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مؤسسه لغت نامه دهخدا در تهران برگزار گردید. این مراسم به جهت رعایت پروتکل های بهداشتی با حضور حداقلی میهمانان و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی، به صورت مجازی و به صورت پخش زنده برگزار شد.

یکی از سخنرانان مراسم رونمایی از پایگاه لغت نامه قاموس نور، حجت الاسلام دکتر محمد حسین بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بودند که در ادامه مشروح سخنان ایشان را از نظر می گذرانیم.

حجت الاسلام دکتر محمد حسین بهرامی در ابتدای سخنان خود ضمن تشکر از حُسن میزبانی جناب آقای دکتر بی جن خان و مجموعه مؤسسه لغت نامه دهخدا برای برگزاری مشترک مراسم رونمایی از سامانه لغت نامه نور با عنوان قاموس نور افزود: ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی موظف هستیم به فراهم کردن زیرساخت های پژوهشی برای کسانی که در حوزه علوم اسلامی مشغول تحقیقات هستند و در همین راستا طی حدود سه دهه گذشته مرکز موفق شده حجم قابل توجه یا می شود گفت حجم قریب به اتفاقی از منابع علوم اسلامی در رشته های مختلف علوم اسلامی را به نسخه دیجیتال و نرم افزارهایی در قالب ها و حامل های مختلف نظیر نرم افزارهای رومیزی، وبگاه ها و اپ های موبایل و. .. تبدیل و در اختیار پژوهشگران قرار دهد.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی یکی از حوزه هایی که به صورت جدی از ابتدا مد نظر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بوده را مباحث مربوط به زبان، ادب و لغت فارسی عنوان کرد و بیان داشت: همین طور که جناب آقای دکتر بیجن خان به درستی اشاره نمودند به عنوان بستر و حاملی که بخش عمده ای از علوم اسلامی در این فضا شکل گرفته است، پژوهش های علوم اسلامی به خصوص در قالب دیجیتال آن، به جز با تحقیق و فراهم کردن زیرساخت های مرتبط با لغت و ادبیات قطعاً نتیجه مطلوب را ارائه نخواهد داد. از این جهت در کنار سایر رشته های علوم اسلامی بحث ادبیات عرب و ادبیات فارسی به صورت خاص مد نظر بوده و اقداماتی در این زمینه انجام شده است.

وی افزود: در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نرم افزارهای فاخری در حوزه ادب فارسی تولید شده است. نرم افزارهایی که برای برخی از بزرگان و برخی از آثار تولید شده مانند نرم افزار حافظ، شاهنامه، مثنوی و پروین که نسخه های متفاوت این آثار را گردآوری و تبدیل به نسخه دیجیتال کرده ایم. علاوه بر این هم حواشی، شروح و اطلاعات پیرامونی قابل توجهی گردآوری شده و هم نسخه های صوتی بسیار ارزشمندی با صدای اساتید و صدا پیشگان بزرگواری مثل مرحوم آهی -که به صورت کامل حافظ را قرائت نموده اند- یا جناب آقای ساعد باقری- که زحمت قرائت عطار را کشیده اند- و یا سرکار خانم ژاله علو و سرکار خانم بی نیاز – که پروین را قرائت کرده اند- با کیفیت بسیار بالایی فراهم شده است.

دکتر بهرامی در توضیح کارهای آینده مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در حوزه ادب فارسی و مشکلات پیش روی آن نیز افزود: کار کتابخانه نظم و نثر فارسی از دیگر کارهای جامع و فاخری است که در حال شکل گرفتن است. بخش عمده ای از آن به اتمام رسیده و البته مشکلات مالکیت معنوی مثل هر حوزه دیگری به خصوص در حوزه زبان فارسی برای ما وجود دارد. متأسفانه هنوز این فرهنگ در برخی از عزیزان غلبه پیدا نکرده که مجوز نشر دیجیتال آثار خود را به ما بدهند و ما نیز به رعایت این حقوق بسیار حساس هستیم و امیدواریم که به زودی این اثر را عرضه کنیم.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بیان داشت: در مجموع آثار فارسی که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گردآوری شده ما امروز یک پیکره دو میلیارد کلمه ‎ای از کتاب ها و مجلات متقدم و متأخر- که با دقت بالا و قابل قبولی که معمولاً مورد اعتماد فرهیختگان این حوزه قرار گرفته- داریم که با شیوه خاص و ابداعی مرکز به نسخه دیجیتال تبدیل شده اند. این پیکره قریب به دو میلیون شکل کلمه فارسی را به صورت غیر تکراری دارد که اینها به یک نسبتی برچسب های قابل توجهی نظیر برچسب زمانی و برچسب حوزه دانشی به همراه دارند و می توان برچسب های دیگری مانند برچسب جغرافیا را نیز بدان اضافه کرد.

پیکره متناظر حدود 600 کتاب فارسی و عربی که برخی از اینها در سطح کلمه، بعضی در سطح فراز و بعضی در سطح جمله یا حداکثر در سطح پاراگراف به هم متصل شده اند و در بسیاری از کارهای ماشینی مانند بحث ترجمه ماشینی و مانند آن می تواند بسیار قابل استفاده باشد.

پیکره اشعار درون متنی که ما در اختیار داریم، با توجه به اینکه نگارش حجم وسیعی از کتاب ها مربوط به قرون ابتدایی است و در لابلای متن کتب، اشعاری مورد استناد قرار گرفته اند یا نویسنده خود تولید یا انشاء کرده و در کتاب خودش آورده، که مجموعه ای ارزشمند و بی نظیری است.

حجت الاسلام دکتر محمد حسین بهرامی در بخش دیگری از سخنان خود به توضیح پایگاه قاموس نور پرداخت و افزود: امروز کار قاموس کار جدیدی است که در اختیار علاقمندان به حوزه لغت فارسی قرار می گیرد. در این سامانه تعداد 7 لغت نامه فارسی به اضافه تعدادی از دائره المعارف ها و اصطلاح نامه های تخصصی ارائه شده است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بعد از دوره ای که وظیفه اولیه خود را گردآوری منابع و عرضه آن ها در قالب نرم افزارها می دید، وارد فاز جدیدی در حوزه علوم اسلامی شده که از آن با عنوان «علوم انسانی دیجیتال» یاد می شود. با این نگاه که با آمدن فضای دیجیتال تنها در اختیار قرار دادن نسخه دیجیتالی، اتفاقی نیست که در علوم رخ می دهد، بلکه فناوری اطلاعات بعضی اوقات، ابزار، روش و حتی تا حدی ماهیت و غایات علوم را تحت تأثیر قرار می دهد. علوم انسانی و علوم اسلامی هم به عنوان زیرمجموعه آن، همین تأثیر را از فضای فناوری اطلاعات می پذیرند.

مثال مشهود آن بحث دائره المعارف ها و دائره المعارف نویسی است. دائره المعارف های ما زمانی ایرانیکا، بریتانیکا و دائره المعارف بزرگ اسلامی و مانند اینها بود، ولی مسیری که طی شده، امروز مفهوم جدیدی به نام ویکی پدیا با یک روش جدید، نگاه جدید و یک دامنه تأثیرگذاری جدید پدید آورده که لازم است ما در همه علوم اسلامی و انسانی، این بازتعریف و بازآفرینی علوم را در فضای دیجیتال داشته باشیم.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به توضیح ضرورت بازتعریف و بازآفرینی در حوزه لغت و ادب فارسی پرداخت و بیان داشت: در حوزه علوم اسلامی ما تلاش خود را داریم و حتماً این اتفاق در حوزه لغت فارسی و ادب فارسی هم باید روی دهد. ما کارهایی را آغاز کرده ایم و ان شاءالله در هفته پژوهش سال جاری «آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم انسانی-اسلامی دیجیتال» مرکز نور را افتتاح خواهیم کرد.

وی پروژه قاموس را در همین راستا معرفی کرد و افزود: کار قاموسی که در حال انجام هست -چه در حوزه لغت فارسی و چه در حوزه لغت عربی- فازهای آینده آن به سمت تبدیل شدن این کار به عنوان یک بازآفرینی از لغت نامه ها در حال حرکت است.

حجت الاسلام دکتر محمد حسین بهرامی در پایان به ادامه همکاری بین مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مجموعه دهخدا پرداخت و افزود: امیدواریم با همکاری خوبی که با مجموعه دهخدا داریم و لطفی که این مجموعه به مرکز نور دارند و کارهایی که تاکنون انجام شده و اعلام آمادگی هر دو طرف برای اجرای کارهای مشترک، شاهد پیشرفت های خوب و رویدادهای قابل توجه، مفید و تأثیرگذاری در این حوزه از طریق همکاری این دو مؤسسه باشیم.

لازم به ذکر است در ادامه این مراسم پس از ایراد سخنرانی توسط حجت الاسلام توحیدی متکفل پروژه از پایگاه لغت نامه برخط قاموس نور رونمایی گردید.