مروری بر کارنامه ی فعالیت های سیاسی و فرهنگی آیت الله مهدوی کنی به خوبی تعهد ایشان را به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نشان می دهد. عزم وی، در مبارزه با رژیم شاهنشاهی در حدی بود که منجر به زندانی شدن و شکنجه ی وی نیز گردید. ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از موارد بانی و موسس بسیاری از آن نهاد ها بودند.

بی شک یکی از موثرترین گروه ها در بروز تحولات سیاسی-اجتماعی کشور، گروه روحانیون است. این قشر با مبارزات، فعالیت ها و خدمات سیاسی خود در چند صد سال اخیر، افتخارات زیادی را در عرصه های گوناگون برای کشور به ارمغان آورده اند. آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، یکی از این مفاخر بزرگی است که در بسیاری از عرصه های سیاسی، انقلابی و اجتماعی خوش درخشیده بودند.

این روحانی بزرگ که قبل از انقلاب از فعالان و مبارزان انقلاب اسلامی و از پیروان و شاگردان امام (ره) نیز بودند، مبارزات خود را از یکی از مساجد تهران آغاز کردند و نقش بزرگی در تربیت جوانان در مسیر مبارزه داشتند. مبارزات ایشان تا جایی پیش رفت که به دلیل مبارزات علیه رژیم پهلوی، چندین بار دستگیر شدند و به زندان افتادند. فعالیت ها و خدمات این عالم بزرگ بعد از انقلاب نیز تداوم یافت؛ به طوری که با تشکیل کمیته ی انقلاب از سوی امام (ره)، به عنوان اولین فرمانده ی این کمیته منصوب شدند و خدمات ارزنده ای در این زمینه ایفا نمودند.

از سمت های حساس و خطیری که ایشان بعد از انقلاب عهده دار آن بودند، می توان به کفیل نخست وزیر و نیز تصدی وزارت کشور اشاره کرد. ایشان همچنین یکی از اعضای اصلی مجمع روحانیت مبارز، شورای انقلاب، مجمع تشخیص مصلحت و... بودند. علاوه بر فعالیت های سیاسی، در عرصه ی فرهنگی نیز ایشان یکی از بانیان اصلی دانشگاه امام صادق (ع) بوده و ریاست آن را نیز برعهده داشتند. این نوشته ی کوتاه نگاهی دارد به فعالیت ها و خدمات این عالم ربانی قبل و بعد از انقلاب.

مبارزات و فعالیت های آیت الله مهدوی قبل از انقلاب

آیت الله مهدوی کنی در ۱۴ مرداد ۱۳۱۰ در روستای کن در حومه ی تهران متولد شدند. ایشان پس از طی دوران ابتدایی، وارد یکی از مدارس علمیه ی تهران گردیدند و در نزد اساتیدی، چون آیت الله برهان، علامه طباطبایی، آیت الله العظمی بروجردی، امام خمینی و... در بهره گیری از علوم فقه، تفسیر و حکمت بهره ی فراوان بردند. وی با ورود به حوزه ی علمیه با دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) آشنا گردید و روش سیاسی حضرت امام خمینی (ره) را برگزید.

هرچند ایشان برای اولین بار در سن هجده سالگی (۱۳۲۸ شمسی) در اردستان دستگیر و زندانی شدند، اما نقطه ی آغاز مبارزات و فعالیت های سیاسی ایشان را باید سال ۱۳۴۲ دانست. در این سال، آیت الله کنی امامت جماعت یک مسجد جدید التأسیس در تهران را پذیرفتند. این مسجد، مسجد جلیلی واقع در میدان فردوسی بود که «پناهگاه و ملجأ مبارزان به شمار می رفت و آیت الله مهدوی کنی، از شاگردان دیرین امام راحل، توانسته بود با شیوه ی موثر و کارآمد خویش، با بخش زیادی از جوانان انقلابی، ارتباطی صمیمی برقرار سازد.» آیت الله مهدوی از این طریق توانستند نقش بزرگی را در هدایت و تربیت جوانان ایفا کنند.

آیت الله مهدوی کنی از ۱۰ شهریور تا ۷ آبان ۱۳۶۰ و پس از شهادت رجایی و باهنر، کفیل نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران بود. بعد از شهادت باهنر و رجایی در پی بمب گذاری در دفتر نخست وزیری در ۸ شهریور، شورای موقت ریاست جمهوری تشکیل شد و آیت الله مهدوی کنی را به نخست وزیری برگزید.

در این مسجد نه تنها شامل مسائل سیاسی، که شامل مسائل اجتماعی نیز می شد. همین امر و تداوم فعالیت ها و مبارزات ایشان، علیه حکومت پهلوی، باعث دستگیری های مجدد و تبعید و زندانی شدن ایشان گردید و تا پیروزی انقلاب به دفعات متعدد نیز ادامه یافت.

ایشان ارتباط و ارادت خاصی به امام راحل نیز داشتند؛ «به طوری که به گفته ی خود ایشان اولین دستگیری وی مرتبط با بردن نام امام بود و بعد از فوت آیت الله بروجردی نیز ایشان مرجعی جز امام را معرفی نکردند.» از دیگر فعالیت های آیت الله کنی در قبل از انقلاب می توان به نقش وی در تشکیل جامعه ی روحانیت مبارز اشاره کرد.

تلاش برای تأسیس جامعه ی روحانیت مبارز

جامعه روحانیت مبارز نهادی است دینی، فرهنگی و سیاسی که با انگیزه ای دینی و با شعار حفظ دستاورد های انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت. زمان تشکیل جامعه ی روحانیت مبارز تهران به سال ۵۶ که هم زمان با اوج گیری مبارزات انقلابی مردم بود، بازمی گردد. این نهاد با تأکید امام تشکیل گردید و آیت الله مهدوی نیز یکی از موسسین اصلی این جامعه بودند. جامعه ی روحانیت مبارز بعد از انقلاب نیز با رهبری آیت الله کنی، همواره نقش مهمی برای جامعه ی روحانیت ایفا کرده است؛ به گونه ای که امروز جامعه ی روحانیت با اسم ایشان مقارن شده است. در حال حاضر، جامعه ی روحانیت مبارز مهم ترین حزب اصول گرای ایران است.

کمیته استقبال از امام

آیت الله مهدوی کنی در شکل گیری کمیته ی استقبال نقش داشتند و از اعضای اصلی آن نیز محسوب می شدند. کمیته ی استقبال با بازگشت امام به ایران در آستانه انقلاب و با هدف اصلی حفاظت از جان امام شکل گرفت. «با حتمی شدن بازگشت امام و مشخص شدن روز ورود ایشان، نیرو های انقلاب به منظور مقدمات ورود امام به فکر سازمان دهی امور افتادند؛ لذا کمیته ای را تأسیس کردند که به کمیته ی استقبال از امام معروف گشت که مهم ترین وظیفه ی این کمیته، تهیه ی برنامه ی استقبال و برنامه ریزی برای اجرای آن بود و حساس ترین بخش این برنامه نیز حفظ امنیت جانی امام در فرودگاه و در طول مسیر حرکت ایشان از فرودگاه تا بهشت زهرا بود.»

فعالیت های آیت الله مهدوی تنها به دوران قبل از انقلاب محدود نماند، بلکه ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از عرصه-های سیاسی و فرهنگی فعال بودند، از جمله:

شورای انقلاب

ایده شکل گیری شورای انقلاب به آذرماه ۱۳۵۷ برمی گردد که در جریان سفر شهید مطهری به پاریس با امام مطرح گردید. امام خمینی در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ پیامی بدین شرح صادر کرد: «به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی، مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد.»

نگاهی به نقش تاریخی آیت الله مهدوی کنی در انقلاب اسلامی

این شورا در زمان پیروزی انقلاب و نیز بعد از انقلاب یکی از ارکان مهم اجرایی انقلاب محسوب می شد و توانست در زمان انقلاب تصمیمات بزرگی از جمله تعیین نخست وزیر برای دولت موقت، تشکیل کمیته انقلاب و... اتخاذ کند. آیت الله مهدوی کنی یکی از پنج روحانی بود که توسط امام به عضویت شورا درآمدند و هسته ی اصلی شورای انقلاب را تشکیل می دادند. از آنجا که شورا مسئولیت های خطیر و حساسی را برعهده داشت، انتخاب افرادی، چون آیت الله مهدوی نشان دهنده ی عمق اعتماد و اطمینان امام به این عالم بزرگ بود. شخص امام اعضای این نهاد را این گونه معرفی کرده بودند: «افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق.»

کمیته ی انقلاب

از دیگر نهاد های مهمی که در زمان انقلاب شکل گرفت، کمیته ی انقلاب بود. از آنجا که بعد از پیروزی انقلاب، فضای کشور ناامن بود. این نهاد با هدف تأمین امنیت و مدیریت بحران های موجود شکل گرفت. سرپرستی کمیته ی مرکزی انقلاب اسلامی به عنوان اولین نهاد انقلابی برای حفظ انقلاب به پیشنهاد آیت الله مطهری و دستور امام به آیت الله مهدوی کنی سپرده شد.

«کمیته ی مرکزی در بهارستان بود و هر کدام از مناطق نیز یک کمیته ی اصلی و چند کمیته ی فرعی داشت.» آیت الله مهدوی به خوبی توانستند از طریق این کمیته بسیاری از بحران های امنیتی را که در شرف اتفاق بود، مهار نمایند.

وزارت کشور

از دیگر فعالیت های مهم و خطیر آیت الله مهدوی می توان به تصدی وزارت کشور در کابینه ی شهیدان رجایی و باهنر (سال های ۵۸ تا ۶۰) اشاره کرد. ایشان خود در خصوص ماجرای تصدی وزارت کشور فرمودند: «بالأخره مرحوم شهید بهشتی، جناب آقای هاشمی و دیگران گفتند که آقای مهدوی این مسئولیت را بپذیرد. به من گفتند شما قبول می کنید؟ دلیل آن ها این بود که مدیریت آقای مهدوی در کمیته خوب بوده و در زمینه ی برقراری امنیت تجربه دارند. دقیق یادم می آید که آقایان می گفتند:، چون ایشان کمیته را خوب اداره کرده، می تواند وزارت کشور را نیز اداره کند؛ چراکه وزرات کشور هم با نیرو های انتظامی ارتباط دارد...»

حضرت امام نیز در خصوص ماجرای تصدی ایشان بر وزارت کشور فرمودند: «وزارت کشور از وزارتخانه های بسیار وسیع است و بحمدالله در رأسش هم آقای مهدوی واقع شدند که خوب ما از سابق ایشان را ارادت داشتیم و حالا هم ارادت داریم و بعد ها هم ارادت خواهیم داشت به ایشان...»

نگاهی به نقش تاریخی آیت الله مهدوی کنی در انقلاب اسلامی

کفیل نخست وزیر

آیت الله مهدوی کنی از ۱۰ شهریور تا ۷ آبان ۱۳۶۰ و پس از شهادت رجایی و باهنر، کفیل نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران بود. بعد از شهادت باهنر و رجایی در پی بمب گذاری در دفتر نخست وزیری در ۸ شهریور، شورای موقت ریاست جمهوری تشکیل شد و آیت الله مهدوی کنی را به نخست وزیری برگزید. آیت الله کنی که هم زمان پست وزارت کشور را نیز برعهده داشت، کابینه ی موقت خود را تشکیل داد و وزرا را به مجلس معرفی کرد و توانست رأی اعتماد بگیرد. سپس علی اکبر ناطق نوری جایگزین مهدوی کنی در وزارت کشور شد.

دانشگاه امام صادق (ع)، از تأسیس تا ریاست

ایده ی شکل گیری دانشگاه امام صادق (ع) به قبل انقلاب بازمی گردد. در آن زمان، روحانیونی، چون آیت الله مهدوی کنی، آیت الله مطهری، آیت الله دکتر بهشتی و... اندیشه ی تأسیس یک دانشگاه اسلامی را در سر داشتند که مسیر اندیشه بعد از انقلاب هموار و میسر گردید و نخستین دانشگاه اسلامی در سال ۱۳۶۱ و در زمان انقلاب فرهنگی تأسیس شد و شروع به کار کرد. آیت الله مهدوی که از ایده پردازان اصلی این دانشگاه بودند، خدمات ارزنده ای را در این عرصه ایفا کردند و اغراق نیست اگر که گفته شود دانشگاه امام صادق (ع) از افتخارات آیت الله مهدوی کنی است. ریاست این دانشگاه تا انتهای عمر پر برکتشان بر عهدی وی بود.

نگاهی به نقش تاریخی آیت الله مهدوی کنی در انقلاب اسلامی

ریاست مجلس خبرگان

مجلس خبرگان رهبری یکی از نهاد های مهم کشور است که در سال ۱۳۶۱ با تعیین رهبر تأسیس گردید. اعضای این مجلس منتخب مردم هستند. در زمان تأسیس این مجلس، آیت الله مشکینی به عنوان اولین رئیس مجلس خبرگان انتخاب گردید و بعد از فوت ایشان در سال ۱۳۸۶، این سمت به آقای هاشمی رفسنجانی رسید. اما در سال ۱۳۸۸ با بروز برخی تغییرات و حوادث سیاسی، اعضای خبرگان رهبری تصمیم به انتخاب رئیس جدید برای این مجلس گرفتند. شخص مورد اعتماد اعضای خبرگان رهبری، آیت الله مهدوی کنی بود که بعد از انصراف آقای هاشمی از نامزد شدن برای ریاست خبرگان، تحقق پذیرفت. این انتخاب مورد رضایت آیت الله خامنه ای نیز واقع گردید. ایشان بعد از این اتفاق فرمودند: «آیت الله مهدوی کنی از ابتدای انقلاب تا امروز در همه ی عرصه ها، از جمله روحانیت، سیاست، مسائل جاری کشور، حوزه و دانشگاه و دیگر عرصه ها، شخصیت برجسته و بارزی بوده اند.»

حضرت آیت الله مهدوی کنی روز ۲۹ مهر ۱۳۹۳ پس از چند دهه مجاهدت در راه خدا به رحمت ایزدی پیوست.

جمع بندی

به طور کلی فعالیت های آیت الله مهدوی کنی برای جمهوری اسلامی آن قدر ارزنده و فراوان است که توضیح کامل آنان در این نوشته کوتاه نمی گنجد. ایشان علاوه بر سمت هایی که به آنان اشاره گردید، از فق های شورای نگهبان و از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بوده و در بسیاری از امور همچون سازمان بهزیستی کشور، ستاد انقلاب فرهنگی و... نماینده ی امام راحل بودند. ایشان دبیرکل جامعه ی روحانیت مبارز بودندو تولیت حوزه ی علمیه ی مروی به همراه موقوفات وابسته، به حکم امام خمینی (ره) را نیز برعهده داشتند.

در نهایت باید گفت مرور کارنامه ی فعالیت های سیاسی و فرهنگی آیت الله مهدوی کنی به خوبی تعهد و ارادت خاص ایشان را به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نشان می دهد. این عالم بزرگ، قبل از انقلاب با افکار خود توانستند نقش بزرگی را در هدایت جوانان به مسیر مبارزه و نیز جذب آنان به آرمان های انقلاب ایفا نمایند. عزم ایشان در مبارزه با رژیم شاهنشاهی در حدی بود که منجر به زندانی شدن و شکنجه ی وی نیز گردید. ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از نهاد های سیاسی و فرهنگی کشور خدمت کردند و در بسیاری از موارد، خود بانی و موسس بسیاری از آن نهاد ها بودند. به راستی که وی یکی از بزرگ ترین مفاخر و شخصیت های موثر در چند دهه ی اخیر بودند. *