شهرستان ری، یکی از شهرهای مذهبی و بسیار ارزشمند تاریخ ایران محسوب می شود که در دوران مختلف، از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده است. این نقطه از کشور، عناوین مختلفی از جمله پایتخت مذهبی زرتشتیان، پایتخت تابستانی اشکانیان، پایتخت آل بویه و پایتخت ارزشمند حکمرانان سلجوقی را در کارنامه خود، به ثبت رسانده است.

البته در دوران اسلامی به ویژه پس از حکومت سلجوقیان، از اهمیت آن کاسته شده است؛ اما آنچه که امروز این شهر را به یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری مذهبی در سراسر ایران تبدیل کرده است، حضور آرامگاه مطهر امامزاده عبدالعظیم حسنی (ع) است که در بین مردم به «شاه عبدالعظیم» شهرت یافته است.

البته علاوه بر بارگاه ملکوتی این عالم شیعه، بزرگان دینی، علمی و هنری بسیاری در این شهرستان مدفون هستند که می توان به جلال آل احمد، آیت الله کاشانی، محمدرضا مهدوی کنی، شیخ صدوق، شیخ محمد خیابانی و... اشاره کرد. در ادامه با ما همراه شوید تا حرم عبدالعظیم حسنی، یکی از ارزشمندترین جاهای دیدنی تهران را به شما معرفی کنیم.

عبدالعظیم حسنی کیست؟

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) است که با چهار واسطه، از نوادگان حضرت علی (ع) محسوب می شود. ایشان در سال ۱۷۳ هجری قمری در شهر مدینه متولد شد و نزدیک به هشت دهه و با درک امامت چهار امام معصوم - امام موسی (ع)، امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) - در سن ۷۹ سالگی به دیار باقی شتافت.

نسبت عبدالعظیم (ع) به امام حسن مجتبی (ع)، از دلایل شهرت این شخصیت عظیم علمی، فرهنگی و جهادی به عبدالعظیم حسنی در بین مردم است.

 به نظر می رسد که حضرت عبدالعظیم با توجه به دوران حکومت خلیفه وقت و اوضاع سیاسی حاکم بر جامعه، رفتار نامناسب، اقدامات جبرگونه، توهین و بدرفتاری های خلفای عباسی با اهل بیت پیامبر (ع)، به ناچار از محل سکونت خود هجرت کرده و به ری نقل مکان کردند.

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) یکی از عالمان، مجتهدان و شخصیت های بارز سیاسی و مذهبی در زمان خود بوده است

 در روایات آمده است که ملاقات حضرت عبدالعظیم (ع) با امام هادی (ع) به خلیفه وقت گزارش داده می شود و این امر سبب شده تا خلیفه دستور تعقیب و دستگیری ایشان را صادر کند. حضرت نیز برای رهایی از زندان، به صورت ناشناس اقدام به رفت و آمد در شهرها و نقاط مختلف کرده تا سرانجام به شهر ری می رسند. در آن دوران، شهر ری یکی از معتبرترین و مهم ترین سرزمین های شیعه نشین بود و همین امر سبب شد تا عبدالعظیم حسنی (ع)، آن بلاد را برای سکونت انتخاب کنند. وی با مخفی کردن هویت خویش، به خانه یکی از شیعیان که در محله «ساربانان» در کوی «سکه المولی» قرار داشت رفتند.

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، در مدتی که در شهر ری سکونت داشتند، پیوسته به صورت مخفی با شیعیان در ارتباط بودند.با گذشت زمان، هر روز بر تعداد مراجعین حضرت افزوده شده و ایشان نیز به سوالات، شبهات دینی و مذهبی و... مردم ری، پاسخ می دادند.

عکس قدیمی از حرم حضرت عبدالعظیم (ع)

مدت دقیق سکونت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری، مشخص نیست؛ اما آنچه مسلم است و در کتب و نوشته های تاریخی به آن اشاره شده است، اقدامات ارزشمند و گرانقدر وی در مدت زمان زندگی اش در شهر ری است که به انجام فعالیت های فرهنگی، علمی و سیاسی پرداخته و از هر فرصتی برای بیان روایات و نشر علوم خود، استفاده می کردند.

به گفته «صاحب بن عباد»، یکی از شیعیان ری، در شب وفات حضرت عبدالعظیم (ع)، رویایی صادقه را مشاهده کرده که پیامبر بزرگوار اسلام (ص) به وی چنین فرمودند:

مردی از فرزندان مرا فردا از سکته المولی می آورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب، در کنار درخت سیب، دفن خواهند کرد.

«صاحب بن عباد» در ادامه روایت خود، به مراجعه فرد شیعه به باغ مذکور در رویای خود که توسط پیامبر اکرم (ص) به آن اشاره شده بود و اقدام وی برای خرید آن باغ اشاره کرده است. به نظر می رسد که صاحب باغ نیز رویایی همانند رویای فرد شیعه را مشاهده کرده و تصمیم می گیرد که آن را برای دفن سادات و شیعیان وقف کند.

عکس قدیمی از حرم عبدالعظیم حسنی (ع)

در همان روز حضرت عبدالعظیم (ع)، دارفانی را وداع گفته و چشم از جهان فرو بستند. شیعیان و ارداتمندان خاندان اهل بیت (ع)، با شنیدن خبر رحلت این عالم، سید و زاهد بزرگوار، خود را برای تشییع به ری رسانده و در مراسم خاکسپاری وی شرکت کردند. هنگامی که ایشان را غسل می دادند، کاغذی از پیراهن او می یابند که در آن چنین نوشته شده بود

من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن پسر علی بن ابیطالب هستم.

بنابراین می توان با توجه به وسیع بودن باغ ها در آن دوران، احتمال داد که تا وسعت قابل توجهی از حرم مطهر عبدالعظیم حسنی (ع)، مدفن سادات، شیعیان و ارداتمندان ائمه معصوم (ع) باشد. گفته می شود در هنگام حیات وی، امام معصوم، مردم را برای یافتن راه حل مشکلات و مسائل دینی، اعتقادی، علمی و عملی به حضور عبدالعظیم (ع) ارجاع داده تا از دانش و فضایل این سادات حسنی، بهره مند شوند. در این خصوص می توان به سخنان «صاحب بن عباد» اشاره کرد.

ایشان در رساله خود به ملاقات «ابوحماد رازی» با امام هادی (ع)، اشاره می کند که برای پاسخ به سوالاتی در مورد حلال و حرام به حضور امام رسیده و هنگام ترک محضر ایشان، امام وی را مورد خطاب قرار داده و چنین فرموده اند:

ای ابو حماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.

نمایی از حرم عبدالعظیم حسنی (ع) در گذشته

بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی کجاست؟

در سال های ۲۵۴ تا ۲۵۵ هجری قمری، پیکر مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، در خارج از باروی شهرستان ری و در باغی به خاک سپرده شد. هر چند که از اولین بنای ساخته شده بر قبر ایشان، اطلاعات دقیق و مستندی در دست نیست، به نظر می رسد که مدتی پس از خاکسپاری و دفن حضرت عبدالعظیم در باغ شخصی به نام «عبدالجبار رازی» در قرن سوم هجری قمری و به دستور «محمد بن زید داعی علوی» بنایی بسیار ساده روی قبر مطهر ایشان ساخته شد. (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی

کهن ترین اثر کشف شده در حرم مطهر عبدالعظیم حسنی (ع)، سردر آجری است که در درگاه اصلی حرم قرار دارد که روی آن نام بانی سردر «مجدالملک قمی براوستانی» از وزیران «برکیارق سلجوقی» در قرن پنجم هجری قمری نوشته شده است. همچنین در سمت چپ درگاه مذکور، کتیبه ای قرار دارد که به بازسازی و تعمیر بنای بقعه، در نیمه دوم قرن دوم هجری قمری و به همت «محمدبن زید داعی علوی» اشاره شده است. در برخی از کتب تاریخی نیز در مورد تعمیر و بازسازی حرم عبدالعظیم (ع) در قرن چهارم هجری قمری و در زمان «عضدالدوله دیلمی» سخنانی ثبت شده است.

بنابراین کاملا بدیهی است که مراحل تکمیل و توسعه بارگاه حضرت عبدالعظیم (ع)، در ادوار مختلف انجام شده است تا در عصر حاضر، شاهد مکانی روحانی و مملو از آثار و زیبایی های معماری سده های مختلف باشیم. با توجه به معماری و تزئینات باقی مانده از قرون گذشته در حرم مطهر، به نظر می رسد که بقعه مبارکه عبدالعظیم حسنی (ع) در دوران تیموریان با ساخت و بازسازی هایی مواجه شده است.

نمایی از حرم عبدالعظیم حسنی (ع) در گذشته

حکمرانان صفوی نیز اقدامات قابل توجهی جهت توسعه، ایجاد و بازسازی آستانه مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) انجام داده که می توان به ساخت ایوان اصلی آستان در اواسط قرن دهم هجری قمری اشاره کرد. پادشاهان دیگر صفوی نیز رویه توسعه و بازسازی حرم را ادامه داده و به ثبت آثار و ساخت بناهایی در پیرامون حرم پرداختند.

امروزه آثار و بناهایی از زمان تیموریان، قاجاریان و صفویان در حرم عبدالعظیم حسنی (ع) کشف و برجای مانده است.

در عهد قاجاریان نیز پس از انتخاب تهران به عنوان پایتخت کشور و نزدیکی شهرستان ری به پایتخت، بارگاه عبدالعظیم حسنی (ع) نیز مورد توجه مسئولان آن زمان قرار گرفت و ساخت وسازهای متعددی در آن انجام شد که اکثر عمارات و بناهای متعلق به حرم عبدالعظیم (ع) و امامزاده حمزه (ع) که در نزدیکی بقعه مطهر عبدالعظیم حسنی (ع) دفن شده اند، مربوط به آن ایام است.

بخش های مختلف بارگاه عبدالعظیم حسنی (ع)

از جمله قسمت های ساخته شده در بارگاه عبدالعظیم حسنی (ع)، می توان به ساخت ضریح نقره ای حرم (ضریح حرم در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار احداث شده است)، ایجاد صحن تازه، غرفه ها و ایوان های پیرامون صحن تازه، کفشداری های قرار گرفته در طرفین ایوان آینه، ایوان آینه، بنای «مدرسه امین السلطان» که در بخش شمال شرقی صحن قرار دارد، باغ جیران که در قسمت غربی حرم مطهر ساخته شده است، باغ توتی که در بخش غربی صحن بزرگ ایجاد شده است، بقعه و گنبد امامزاده طاهر (ع) که در ضلع شرقی حرم قرار دارد، (آرامگاه امامزاده طاهر (ع) در زمان حکومت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، به فرمان ضل السلطان و به تلاش و همت رضا قلی خان سراج الملک ساخته شده است)، اشاره کرد. همچنین آینه کاری و ساخت ضریح نقره مقبره امامزاده حمزه (ع) نیز در دوران حکومت قاجاریان صورت گرفته است.

البته به نظر می رسد که بنای اولیه این آرامگاه مطهر که در بخش جنوب غربی حرم عبدالعظیم حسنی (ع) قرار دارد و متشکل از قسمت های مختلفی همچون حرم، مسجد بالاسر و ایوان بزرگ شرقی است، در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی ایجاد شده است.

حرم مطهر امامزاده عبدالعظیم حسنی (ع) که در بین عموم به شاه عبدالعظیم شهرت یافته است، با گذشت قرون مختلف و سپری کردن روزهای تلخ و شیرین تاریخ، امروزه با گسترش و وسعت قابل توجهی در امر ساخت وساز نسبت به بنای اولیه، در زمره جاهای دیدنی استان تهران قرار گرفته و میزبان صمیمی و محفل دوست داشتنی و مامنی گرم برای دوستداران و دلباختگان اهل بیت (ع) از سراسر ایران و جهان است. مکانی که از جمله اماکن تاریخی و متبرکه وبا ارزش ایرن وتهران است که می تواند به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در کشور و استان تهران در نظر گرفته شده و به مسلمانان دیگر کشورها نیز معرفی شود.