آیت الله محسن اراکی، عضو شورای عالی حوزه های علمیه، در نشست علمی جایگاه فقه و نقش فقیه در نظام سازی، ضمن تبریک عید مبعث، اظهار داشت: خداوند متعال هیچ نعمتی از نعمت های خودش را شایسته منت گذاری همچون نعمت بعثت نمی داند حتی نعمت بهشت را خداوند متعال اجر غیر ممنون می داند ولی نعمت بعثت را نعمتی که شایسته منت گذاری است اعلام کرده و از آن در قرآن به اتمام نعمت یاد می کند.

وی، در ادامه به بیان اهمیت بحث فقه نظام و فقه تمدن ساز پرداخت و بیان داشت: برای ظهور حضرت ولی عصر(عج) هیچ تمهید مقدمه ای لازم تر و واجب تر از استنباط فقه نظام و آماده سازی فقه تمدن ساز نیست؛ زیرا وقتی فقه نظام اجتماعی استنباط شد متناسب با آن ساختارها و بسترهای تمدنی چه سیاسی چه فرهنگی و چه اقتصادی همچون شهرسازی، معماری، بانک، مسجد و غیره باید آماده شود و لازم است همه ی این ساختارها و بسترهای تمدنی از متن شریعت و کتاب و سنت استنباط و پیشنهاد شود و خود همین به ایجاد تمدن نوین منجر می شود ازاین رو اگر بخواهیم یک منتظر واقعی برای ظهور باشیم و به وظیفه ی خود به عنوان یک منتظر عمل کنیم هیچ واجبی مهم تر از فریضه استنباط فقه نظام و فقه تمدن ساز نیست.

آیت الله اراکی، عنوان داشت: منظور از فقه نظام فقه نظام اجتماعی است یعنی فقهی که به جامعه نظام می بخشد و یک جامعه ی سازمان یافته بر اساس فقه اسلام بر پا می کند. نظمی که مبتنی بر فقه محمد و آل محمد و بر خاسته از کتاب و سنت باشد.

وی، ادامه داد: اگر بخواهیم فقه نظام داشته باشیم اول باید بدانیم که ما وظیفه داریم که در جامعه ای که زندگی می کنیم نظم بر پا کنیم و مبنای این نظم حکم خداوند است و این حکم خداوند همان فقه نظام است و اصولاً فقه یعنی علم به امرونهی الهی که این امرونهی الهی سیاست جامعه است و سیاست به معنای حکم و فرمان است یعنی امرونهی ای که بر اساس این امرونهی جامعه نظم پیدا می کند پس فقه به معنای سیاست جامعه داری است.

عضو شورای عالی حوزه های علمیه، به بیان تعریف جامعه پرداخت و گفت: جامعه مجموعه ای از انسان هاست که به وسیله یک حکومت مدیریت می شوند و حکومت واحد آن ها را به هم پیوند دهد که این پیوند به وسیله ی امرونهی اتفاق می افتد یعنی باید یک صاحب فرمانی باشد که قانون تصویب کرده و اجرا کند پس اگر حکومت در کار نباشد جامعه ای در کار نخواهد بود.

وی، ادامه داد: فقه نظام روابط فقهی را جهت می دهد و تکلیف روابط اجتماعی را معین می کند درواقع به فقهی که بخواهد طرح نظام روابط اجتماعی را ارائه دهد فقه نظام بخش جامعه یا همان فقه نظام می گوییم.

آیت الله اراکی، به تبیین فقه نظام و تفاوت آن با فقه متعارف، پرداخت و گفت: در تعریف فقه عبارت «و العلم باحکام افعال المکلفین عن ادلتها التفصیلیه» گفته می شود و از همین رو موضوع فقه، فعل مکلف است که بر اساس آیات و روایات و آنچه از تجربه های عینی جوامع و روابط اجتماعی برمی آید، بر دو گونه فعل فردی و فعل اجتماعی یافت می شود.

وی افزود: گاهی فعل مکلف، فعل فرد است و فعل انسان هایی است که این فعل آن ها، متقوم به وجود حکومت و جامعه نیست و فعل موردبحث فقه، فعلی است که از فرد بدون حکومت نیز برمی آید مانند صلات و طهارت، که فقه ناظر به این گونه افعال را فقه فردی می گویند که در آن احکام و افعال مکلفین موردبحث است و فقه متعارف از همین گونه است در مقابل فقهی وجود دارد که درباره فعل جامعه بحث کرده و فعل فردی نیست؛ این فعل بدون شکل گیری جامعه به وجود نمی آید که فقه ناظر به این گونه افعال را فقه کلان می گویند مانند اقتصاد که یک مقوله اجتماعی است به این صورت تا جامعه نباشد اقتصاد هم نیست و یا نماز جمعه که قوامش به وجود امام است و کسی نمی تواند آن را به تنهایی بخواند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با استناد به بیانات امام خمینی گفت: فقه متعارف برای اداره نظام کافی نیست زیرا مسائل مطرح در فقه مربوط به دورانی است که حاکمیت در کار نبوده و حکومتی وجود نداشته است؛ مردم مسائل شخصی مثل نماز و روزه و طهارت و… را می پرسیدند و حتی حج نیز حج نظام نبوده است و امری اجتماعی تلقی نمی شد.

وی در ادامه افزود: جامعه متقوم به دو عنصر است حاکمیت و قانون. فقه چنین جامعه ای را فقه نظام می گویند که گاهی از آن به فقه کلان در مقابل فقه خرد هم تعبیر می کنیم.

آیت الله اراکی، بابیان اینکه اقتصاد یک مقوله اجتماعی است و نیازمند وجود جامعه و وجود روابط اجتماعی است، عنوان داشت: اقتصاد از پنج حلقه تشکیل می شود که نخستین حلقه ی آن توزیع و بهره برداری از منابع طبیعی است که در این حلقه قاعده تملک و مالکیت باید بر اساس کار اقتصادی مفید باشد حلقه ی دوم آن تولید است که به عنوان یک عنصر از زنجیره اقتصاد کلان یک فعل اجتماعی است حلقه ی سوم توزیع بعد از تولید است که در این حلقه مسئله این است که چه مقدار از محصول تولیدی برای من و چه مقدار برای جامعه، فقرا، دولت و کارگر است و حلقه ی چهارم آن نظام مبادلات است که در این حلقه پول، بانک، بورس و دیگر نظام های مبادلاتی وجود دارد و حلقه ی چهارم آن مصرف است که همگی این عناصر اجتماعی هستند و فقه ناظر به این عناصر را فقه نظام اقتصاد می گویند.

وی، در پایان به تعریف مهاجر و اعرابی پرداخت و گفت: منظور از مهاجر، مهاجر به سوی امام و کسی است که با امام در پیوند اجتماعی گره بخورد و در نظم اجتماعی امام قرار گیرد و اعرابی کسی است که خارج از نظم امام است و با پیوند ولایت گره نخورده باشد بنابراین اگر کسی در قلب اروپا و تمدن غرب زندگی کند ولی بر طبق قوانین جمهوری اسلامی عمل نکند اعرابی است و کسی که طبق نظام جمهوری اسلامی زندگی کند حتی اگر در بادیه زندگی کند مهاجر است.