آیت الله مبلغی در اشاره ای به مسائل دیگر پیرامون تفسیر گفت: زمان متن و مفسر از اهمیت بالایی برخوردار است؛ گاهی فاصله متن و ماتن به هزار سال می رسد؛ با تفاوت زمانی، شرایط اجتماعی هم متفاوت می شود یعنی متن و مفسر برای دو جامعه جدا هستند.

وی ابراز داشت: اگر بپذیریم شکل گیری متن بی ارتباط با شرایط اجتماعی نیست و نیز بپذیریم فهم و تفسیر بدون تأثر از شرایط اجتماعی رخ نمی دهد، این جامعتین، یعنی جامعه زمان صدور متن و جامعه زمان تحقق فهم، دخالت می کنند؛ حال چون تفاوت بین دو جامعه وجود دارد، عمل تفسیر سخت می شود، چون نقطه عزیمت به سمت تفسیر و پیش داوری ها و پیش فرض ها با شرایط خاص زمان صدور متن متفاوت است؛ انطباق این ها بر هم نیازمند روش دقیق، علمی، هوشمندانه و ناظر به چالش ها است.

نماینده مجلس خبرگان رهبری اظهار داشت: بر اساس کلمات، نکته ها و مواجهه ها در کتاب ها و بحث های مختلف، می توان نظریه ای را به شهید صدر نسبت داد: شهید صدر می گوید، پاسخ گرفتن از قرآن امکان پذیر است؛ پیچیده است و با چالش های علمی مواجه است؛ اگر چه در دسترس است اما امکان اشتباه و خطا در آن کم نیست؛ تفسیر برای دستیابی به موفقیت باید اطلاعات کافی داشته باشد و این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کند؛ باید استحضار نصوص کرد یعنی نصوص را احضار کنید تا به نتیجه دست پیدا کنید؛ حتماً باید قبل از استحضار نصوص چارچوب های فکری را با نگاهی تنقیحی و دقیق بنا کنیم.

آیت الله مبلغی درباره تفسیر موضوعی گفت: هنوز تفسیر موضوعی شهید صدر جایگاه خود را در حوزه های علمیه پیدا نکرده است؛ این تفسیر موضوعی در حوزه های علمیه برپا و فعال نشده است.

وی به تقسیم بندی تفاسیر به تجزیئی و توحیدی از سوی شهید صدر اشاره کرد و گفت: تفسیر تجزیئی پراکنده گرا و به دنبال تفکیک نصوص است؛ در این تفسیر رابطه اجزا در ذهنیت مفسر محل توجه قرار نمی گیرد تا از دل این رابطه و ارتباط و پیوندی که این ها با هم دارند، معناهایی را خلق کند و بسازد.

نماینده مجلس خبرگان رهبری در توضیح تفسیر توحیدی ابراز داشت: تفسیری یکپارچه ساز که اجزاء را می بیند و کوشش می کند آن ها را با نظمی منطقی کنار هم قرار دهد تا سخن واحد جای جای قرآن را به صورت یک اندیشه اساسی بشنوید؛ در این تفسیر شما باید از روشی پیروی کنید که قدرت و توان یکپارچه سازی متن های از هم دور افتاده در ظاهر را داشته باشد.

آیت الله مبلغی تصریح کرد: اگر حوزه های علمیه تفسیر موضوعی را بشناسند و آن را به کار گیرند، مشکل نسل کنونی در ارتباط با استفاده از قرآن حل می شود؛ حوزه علمیه باید پای کار بیاید و این تفسیر موضوعی را فراتر از یک کالبد شناسی، ظاهرشناسی و تعریف گرایی پیش ببرد؛ مهم تر از اینکه گفته شود نظر شهید صدر چیست، آن است که شما این تفسیرهای موضوعی را برپا کنید. نخست مشکلات و مسائل جامعه را کشف و کسب کنید، و طبق روالی که شهید صدر ارائه می کند به سمت قرآن برویم و دست به کار تفسیرهای موضوعی متعدد شویم.

نماینده مجلس خبرگان رهبری در بیان سه مبنای تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: نخست اینکه قرآن دارای افکار کلان، بزرگ و عمیق درباره واقعیت های هستی، عقایدی و اجتماعی است؛ مبنای دوم اینکه قرآن در موارد بسیار این کلان اندیشه ها را در تک آیه ها منعکس نکرده است، لذا شما باید مجموعه آیاتی را در یک روند تجمیعی، تحلیلی، توحیدی کنار هم قرار دهید تا به فکر اساسی قرآن برسید؛ و سومین مبنا اینکه انسان می تواند این آیات به ظاهر منتشره را در کنار هم قرار دهد و بر اساس آن طبق یک روش دقیق، نظریه پردازی و مراد مجموع اجزای آن را کشف و کسب کند.

وی به مشکل تحمیل رأی به قرآن در تمام تفاسیر اشاره کرد و افزود: در تفسیر موضوعی هم چون با اطلاعات پیشینی به سراغ قرآن می آیید در معرض تحمیل رأی هستید؛ اما اگر تفسیر موضوعی آنچنان که شهید صدر می گوید، به دقت اجرا شود و تحت مواظبت و کنترل قرار گیرد، پر رفت و برگشت و پر سؤال باشد این مشکل پیش نمی آید.

نماینده مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: پرونده ای که در تفسیر موضوعی از مسأله خود می سازید باید دارای اطلاعات کافی باشد، اندیشه های بشری را در بر داشته و تجارب بشری در آن موجود باشد.

نماینده مجلس خبرگان رهبری درباره چارچوب های موجود در اندیشه شهید صدر و نقش آن در تفسیر موضوعی ابراز داشت: شهید صدر معتقد است هیچ عمل تفسیری رخ نمی دهد مگر اینکه با یک چارچوبی شکل گیرد؛ این چارچوب ها گاهی درست است و گاهی انسان را به خطای در فهم می کشاند؛ در تفسیر موضوعی ایشان به دو چارچوب توجه می کند، یکی چارچوب موضوعی را بسازید، و دوم باید چارچوب های فکری بنا کنید.

آیت الله مبلغی چارچوب های فکری، گرایشی و اخلاقی را انواع پذیرفته شده چارچوب در دیدگاه شهید صدر عنوان کرد و اظهار داشت: چارچوب فکری، یعنی اندیشه ای را از پیش گرفته اید، مطابق با اندیشه به سمت متن و نص می روید و تفسیر می کنید، حال درستی یا نادرستی تفسیر ناشی از درستی یا نادرستی آن چارچوب است.

وی در توضیح چارچوب فکری شهید صدر گفت: چارچوب های فکری تفاوت ها و گونه هایی دارد، چارچوب لغوی که شناخت درست لغت لازم و شناخت اشتباه آن خطرناک است، چون معنایی اشتباه را به قرآن تحمیل می کنید؛ چارچوب های فلسفی و فقهی نیز از دیگر زیر مجموعه های چارچوب های فکری است.

نماینده مجلس خبرگان رهبری چارچوب گرایشی را مربوط به مطالعه گرایش خاصی مانند چارچوب های مذهبی و انسانی توصیف کرد و درباره چارچوب اخلاقی گفت: نوعی از چارچوب است که به خاطر هویت خاص آن، که از رفتار انسان ناشی می شود تغییراتی را به وجود می آورد؛ ایشان معتقد است اگر چارچوب اخلاقی را برپا نکنیم، بسیاری از مفاهیم اسلامی قدرت و قابلیت تطبیق پذیری خود را از دست می دهد.

آیت الله مبلغی درباره نقش چارچوب ها در تفسیر موضوعی گفت: چارچوب نقش مثبت و منفی دارد؛ بدون چارچوب انسان نمی تواند تفسیر کند؛ انسجام درون یک چارچوب را به عنوان تفسیر موضوعی خلق می کنید و آن را به تکامل می رسانید، بعد تحلیل خود را بر اساس آن چارچوب منسجم همراه با سوالات روی قرآن می برید تا به یک انسجام و وحدانیت مفهومی برسانید؛ این چارچوب است که خلق می کند، البته اگر این چارچوب نادرست باشد، ممکن است شما را از حقیقت دور یا قوانین علم نما را به شما ارائه کند.

نماینده مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به اینکه آیا توقیفی بودن چیدمان آیات را که به عنوان مثال سیاق بندی آیات را شکل می دهد، می توان به عنوان یک چارچوب و پیش فرض در تفسیر موضوعی لحاظ نمود؟ گفت: حتماً چنین است، سیاق بر دو قسم است، یکی سیاق درون آیه که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد و یک حوزه آماده و مستعد در اختیار مفسر است؛ یکی هم سیاق آیات متوالی پشت سر هم است؛ اگر ثابت شود که نظم آیات، نظم دقیق تنزیلی است می توان از سیاق آیات استفاده کرد؛ لذا اول باید احراز هم جواری و بعد سیاق سازی شود.

آیت الله مبلغی در پاسخ به مرز تفسیر موضوعی شهید صدر با هرمنوتیک ابراز داشت: در بعضی اندیشه های هرمنوتیک نسبیت پذیرفته شده است که هیچ گاه حقیقت ثابتی نداریم، در یک نگاه مفسر است که متن را تغذیه می کند و فرآورده تفسیر عمل مفسر است؛ شهید صدر این را قبول ندارد و مانند دیگر فقها و عالمان دین معتقد است که اول، شارع مراد دارد و دوم مراد او قابل کشف است؛ کشف مراد باید با روش دقیق انجام شود تا این کشف رخ دهد، و چهارم خطای در کشف هم در موارد بسیار رخ می دهد؛ بنابراین اساساً نسبیت گرایی در اینجا وجود ندارد.

وی ادامه داد: و اما در ارتباط با مفسر، شهید صدر کلماتی در ارتباط با مفسر تفسیر موضوعی ارائه کرده است که تصور می شود به هرمنوتیک نزدیک می شود؛ چون یک عمل پر چالش است که مستمع نباش، و این تعابیر تصور می شود که باید دخالت کنی و این دخالت مفسر نقش دارد؛ در حالی که اگر شما می خواهید استنطاق کنید باید پرسشگری داشته باشید نه اعطای معنایی، ممکن است که در هرمنوتیک بگویند که مفسر معنایی را می دهد، اینجا بحث است که زوایای معانی را باز کن تا بتوانی درباره آن معنا سوال و پرسشی را مطرح کنی و جوابی را بگیری؛ این بسط معانی است نه اعطای معانی.