ماه مبارک رمضان فرصت انس خانوادگی با مسجد از بستر جلسات جزءخوانی قرآن، مناجات خوانی، برگزاری مراسم شب های احیاء و... است، انسی که می تواند برای آدمی آرامش، نشاط و شادی به ارمغان بیاورد، از این رو، در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین «محمدمهدی عباسی آغوی»، استاد سطوح عالی و خارج حوزه علمیه، عضو هیئت رئیسه انجمن روانشناسی اسلامی و مشاور و روانشناس درباره کارکرد های روانشناختی مسجد گفتگو کرده ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می شود:

آیا می توان از مسجد انتظار کارکرد های روانشناسانه را داشت؟ این کارکرد در انس خانوادگی با مسجد چطور خود را نشان می دهد؟

در این زمانه ای که بسر می بریم و مسائل مختلف فرهنگی دستاویز هجمه های بسیار بر ما شده است، مسجد از اصلی ترین کانون های برطرف کننده مشکلات و مسائل تربیتی محسوب می شود، مسجد در اسلام فقط محل عبادت نیست بلکه به عنوان یک کانون تربیتی و پاسخگوی نیاز های مختلف انسان پیش بینی شده است، شاهد آنکه درباره مسجد تعالیم و قوانینی داریم که نشان می دهد کارکرد مسجد صرفاً عبادی نیست بلکه هم در عرصه مسائل اجتماعی و هم در ابعاد خانوادگی و... کارکرد دارد؛ چنان که در صدر اسلام خانه ها به سوی مسجد در داشتند و این سبب انس خانواده و مسجد می شد، در روایات تصریح شده که از کارکرد های مسجد آرامش بخشی است لذا داشتن توقع کاکرد تربیتی، اخلاق و روانشناختی از مسجد بجا است. چنان که در روایت از پیامبر(ص) است که فرمودند: کسی که مسجد خانه او شود آرامش روحی و روانی برایش تضمین می شود.

علاوه بر این، در دوره ای هستیم که به تعبیر مقام معظم رهبری دشمن به ما شبیخون فرهنگی زده و بدون سنگر نمی توان مقابل این شبیخون ایستاد؛ سنگر فقط مربوط به جنگ نظامی نیست بلکه در تهاجمات فرهنگی نیز باید در سنگر به دفاع و مقابله پرداخت و بهترین سنگر برای این شبیخون، مسجد است.

به چه نیاز های روانشناختی ای در مسجد پاسخ داده می شود؟ کیفیت این پاسخگویی چیست؟

مسجد می تواند به نیاز های مختلف ما پاسخ دهد، ما سه دسته نیاز داریم زیستی، روانی و معنوی؛ مسجد به اندازه ای ظرفیت دارد که در ابعاد مختلف پاسخگوی این نیاز ها باشد. برای مثال کسی که به مسجد رفت و آمد دارد به توصیه قرآن به ظاهر و طهارت خود توجه می کند به ویژه آنکه برای ورود به مسجد احکام و وآدابی وجود دارد و باید حیث پاکی در آن رعایت شود. علاوه بر این، معماری مسجد آرامش بخش و زیباشناسانه است.

باید توجه داشت یک بعد از نیاز های روانشناسانه اجتماعی است، ما به تعاملات اجتماعی نیاز داریم و مسجد این نیاز را تأمین می کند. در بعد تربیت خانوادگی نیز مسجد در زمینه های مختلف محل تعلیم دین و قرآن است اگر مساجد فعال باشند و تربیت محور عمل کنند و حلقه های معرفتی تشکیل دهند، تربیت فرزند هم در مساجد انجام می شود. در مناطق و محلاتی که بچه ها به مسجد رفت و آمد بیشتری دارند مثل خوزستان که مساجد فعال بسیار دارد بچه ها پس از رسیدن به سن نوجوانی با آسیب های کمتری مواجه اند و مسئولیت پذیرتر هستند.

چطور می توان فضای انس با مسجد را خانوادگی کرد و این انس چه برکاتی را برای خانواده در پی دارد؟

مسجد نیاز های معنوی ما را هم برطرف می کند؛ بنابر پژوهش های متعدد انجام شده، بین دینداری و بهداشت روانی رابطه معنادار برقرار است و نماز جماعت به رفع اضطراب ها و افسردگی ها کمک می کند و آن ها که با مسجد انس دارند از بهداشت روانی بیشتری برخوردار هستند؛ برای فعال کردن این کارکرد اولاً تک تک افراد خانواده و محله باید با نهاد مسجد ارتباط بگیرند در روایت است که: کسی که همسایه مسجد است عذری ندارد که در مسجد نماز نخواند.

خانواده ها باید به تعامل با مسجد اهمیت بدهند؛ ائمه جماعات زمینه را برای استفاده حداکثری همه اقشار از مسجد فراهم کنند، مسجد خانه خدا روی زمین و متعلق به همه سنین و اقشار است و باید در مسجد به روی همه افراد باز باشد و کارکرد مسجد به نماز محدود نشود؛ باید در کنار کلاس و آموزش، فضای فراغت نیز برای بچه ها در مسجد ایجاد شود. مسجد باید برای جذب مشارکت های اجتماعی هم برنامه داشته باشد.

آیا مسجد می تواند در حوزه رفع مشکلات خانوادگی نیز تأثیر داشته باشد و آن ها را حل کند یا کاهش دهد؟

برخی از مشکلات ما فردی است برخی خانوادگی و برخی اجتماعی در رفع همه این بحران ها مسجد می تواند اثرگذار باشد در روایات است که حتی مراسم عروسی خود را در مسجد بگیرید (با رعایت آداب و شئون) اینکه مسجد چنین کارکردی دارد که می توان در آن زندگی مشترک را آغاز کرد یعنی مسجد در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی کارکرد داشته باشد. مسجد می تواند واسطه دستگیری از برادران ایمانی و کمک به رفع همّ و غم آن ها باشد. برخی از مراجعان من کسانی اند که دوستان مسجدی شان آن ها را به مشاوره ارجاع داده اند.

نهاد مسجد می تواند محلی برای حل مشکلات خانوادگی باشد. همچنین است در رفع مشکلات و آسیب های اجتماعی چنان که در دوران کرونا شاهد این نقش آفرینی مساجد بودیم.

ماه مبارک رمضان برای انس خانواده ها با مسجد و فعال کردن کارکرد های مسجدی چه ظرفیت هایی دارد و چطور می توان آن را فعال کرد؟

ماه رمضان که ماه مهمانی خدا است ظرفیت مضاعفی را برای انس با مساجد ایجاد می کند چون موانع کمتر و زمینه بیشتر فراهم است اینکه شیاطین در این ماه در بند هستند زمینه هدایت الهی مردم بیشتر فراهم است روزه داری باعث می شود اراده مردم برای تقوا و انس با مسجد بیشتر شود، ظرفیت شب های قدر باعث می شود بسیاری از آن ها که از مسجد دورند، به مسجد رفت و آمد داشته باشند علاوه بر این، جلسات جزءخوانی قرآن از ظرفیت های جذب اقشار مختلف به مسجد است به شرط آنکه جذاب برگزار شوند. از پیامبر اکرم(ص) است که فرمودند: گروهی در مسجدی نمی نشینند و قرآن را آموزش نمی دهند مگر آنکه آرامش بر آن ها فرود آمده و رحمت الهی آن ها را در بر می گیرد.

افطاری های ساده مساجد نیز در جذب مردم مؤثر است در خطیبه شعبانیه است که حتی با یک لیوان آب و یک خرما به افطاری دادن همت داشته باشیم که می توان از این ظرفیت نیز برای انس خانواده ها با مسجد بهره برد.

متأسفانه، فرهنگی وجود دارد که در رمضان به مسجد می رویم و پس از آن تا سال بعد با آن خداحافظی می کنیم، در حالی که هم ما باید این انس را دائمی کنیم و هم مساجد فرصت استمرار این تعامل را فراهم کنند.

باید با استفاده از فرصت طلایی ماه مبارک رمضان زره برداریم و برای دوری از آسیب ها از مسجد به عنوان سنگر های قوی بهره بگیریم و انس خانوادگی با مسجد داشته باشیم پدر و مادر مسجد را برای بچه ها با تجربه هایی شیرین همراه کنند تا حس مثبت به حضور در مسجد در آن ها ایجاد و نهادینه شود.

امید است مسجدمحوری در تربیت احیاء شود در قرآن است آبادگران مساجد مورد رحمت خدای متعال قرار می گیرند البته این آبادانی فقط به گنبد و گلدسته نیست بلکه به حضور کیفی در مسجد است.